Ο Αγιασμός των Υδάτων και οι καλικάντζαροι

 Στις 5 και 6 Ιανουαρίου το «νερό» και ο αγιασμός του είναι στην πρώτη γραμμή ενδιαφέροντος της εκκλησιαστικής ζωής και των τοπικών εθίμων.  Έχοντας ιδιαίτερη σχέση με κάθε τι που αφορά στο νερό και την χρήση του θα σταθούμε για λίγο στα έθιμα των ημερών αυτών. Ιδού, λοιπόν, μερικές επίκαιρες, λαογραφικού και ιστορικού περιεχομένου, πληροφορίες για τα εορταστικά δρώμενα των Θεοφανείων. Οι ρίζες σε αυτά τα έθιμα και τις τελετές μπορούν να  αναζητηθούν βαθιά στο χρόνο, κάπου στην αρχαία Ελλάδα.

 

Το Δωδεκαήμερο, από τα Χριστούγεννα ως την παραμονή των Φώτων, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση,  τα «νερά είναι αβάφτιστα». Αυτό αποτελεί ευκαιρία για τους καλικάντζαρους να βγουν από τα βάθη της γης και να πειράξουν τους ανθρώπους. Άσχημοι, τριχωτοί, λαίμαργοι, με ιδιαίτερη αγάπη στα γλυκά, κλέφτες και ζημιάρηδες, θεωρούνται συχνά υπεύθυνοι (πάντα με βάση της παραδόσεις) για πολλές από τις ζημιές που θα συμβούν στα σπίτια αυτές τις ημέρες.

 

Όλο το χρόνο, οι Καλικάντζαροι ζουν κάτω από την γη και η βασική ασχολία τους είναι να πριονίζουν  το τεράστιο δένδρο που τη στηρίζει. Γύρω στα Χριστούγεννα  δεν έχει μείνει παρά μόνον μια κλωστίτσα για να καταρρεύσει το δένδρο και μαζί του και ο κόσμος. Και τότε,  έρχεται η Παραμονή των Χριστουγέννων. Οι καλικάντζαροι βρίσκουν  την ευκαιρία  να ανέβουν πάνω στη γη και να πειράξουν τους ανθρώπους μέχρι την Παραμονή των Φώτων.

 

Στις 6 Ιανουαρίου, λοιπόν,  εορτάζεται η Βάπτιση του Χριστού, η οποία συμβολίζει την αναγέννηση του ανθρώπου, έχοντας τόσο μεγάλη σημασία ώστε μέχρι τον Δ΄ αιώνα οι χριστιανοί γιόρταζαν Πρωτοχρονιά την ίδια ημερομηνία.

 

 

Στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας, ο αγιασμός γίνεται για πρώτη φορά (στις μέρες αυτές) την παραμονή των Θεοφανείων που λέγεται «μικρός αγιασμός» ή «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση». Με τη πρωτάγιασ,η ο ιερέας γυρίζει όλα τα σπίτια και με τον Σταυρό και ένα κλωνί βασιλικό «αγιάζει» ή «φωτίζει» (ραντίζει) τους χώρους των σπιτιών. Η πρωτάγιαση είναι και το αποτελεσματικό μέσο με το οποίο τρέπονται σε άγρια φυγή οι καλικάντζαροι εκτός από το άναμμα μιας μεγάλης υπαίθριας φωτιάς.

 

Ο Μεγάλος όμως Αγιασμός γίνεται ανήμερα των Θεοφανείων στις εκκλησίες  σε ειδική, στολισμένη, εξέδρα στην οποία υπάρχει μεγάλο σκεύος γεμάτο νερό. Στη συνέχεια, γίνεται η κατάδυση του Σταυρού στη Θάλασσα ή σε γειτονικό ποταμό ή λίμνη ή και στην ανάγκη σε δεξαμενή (όπως στην Αθήνα).

 

Κατά τη κοινή λαϊκή δοξασία ακόμη και τα εικονίσματα με το πέρασμα του χρόνου χάνουν την αρχική δύναμη και αξία τους που την αποκτούν όμως εκ νέου από το αγιασμένο νερό.

 

Αυτή η διαδικασία αποτελεί πιστή επιβίωση των αρχαίων δοξασιών. Οι αρχαίοι Αθηναίοι π.χ. είχαν την τελετή (διαδικασία) των γνωστών «Πλυντηρίων», όπως την αποκαλούσαν, κατά την οποία μετέφεραν «εν πομπή» στην ακτή του Φαλήρου το άγαλμα της Αθηνάς. Εκεί το έπλεναν με θαλασσινό νερό για να το καθαρίσουν από ρίπους και να ανανεωθούν οι ιερές δυνάμεις του αγάλματος.

 

Σήμερα, οι γυναίκες πολλών περιοχών επαναλαμβάνουν αυτό το αρχαίο έθιμο, το πλύσιμο των εικόνων, συνδυαζόμενο όμως και με άλλες πράξεις της μεσαιωνικής και αρχαίας μαγείας.