Μωμοέρια στην Εορδαία – ήτοι ο Αρχετυπικός Μύθος Αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα (Ιστορία Πολιτισμός)

Μωμοέρια στην Εορδαία – ήτοι ο Αρχετυπικός μύθος Αρπαγής της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα (Ιστορία Πολιτισμός)

Ιστορεί ο Πολιτίδης Χρήστος

Ήθελα να το γράψω ως δοκίμιο, αλλά χρειάζομαι χρόνο, με την ευκαιρία των Μωμόγερων σήμερα εις την Κεντρική Πλατεία της Πόλεως, θα το ελαφραίνω, το δοκίμιο θα έρθει σε μεταγενέστερο χρόνο.

Κύριε Δήμαρχε! Κύριε Ισαάκ Νικολαΐδη!! Είναι αθλία και παναθλία η εικόνα της Κεντρικής Πλατείας που τελεί υπό κατάληψη, ήτο εμφανές σήμερα με το δρώμενο αυτό, κάτι πρέπει να κάνουμε. Είμαστε όλοι υπόλογοι, κανείς δεν εξαιρείται…..

Μωμοέρια λοιπόν:

Ένα μουσικό - χορευτικό - θεατρικό δρώμενο δρόμου, εν κινήσει.

Αυτό είναι.

Η καρδιά του χτυπά στην Αρχαία Ελλάδα, στο Αρχαίο Αττικό Δράμα.

Ήρθε μέχρι τις μέρες μας αναλλοίωτο, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις με νεωτερισμούς και αναρίθμητες παραλλαγές.

Η θεματική είναι η Αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα.

Εκεί πατά, αυτό αναπαριστά, σε αυτή τη θεματική εξελίσσεται.

Είναι έθιμο παγανιστικό, αν και μισώ αυτή τη λέξη, είναι έθιμο των προπατόρων μας και ενός σπουδαίου Πολιτισμού, που πάνω του βασίστηκε ο Δυτικός Κόσμος.

Ας θυμηθούμε το μύθο: Ο μύθος της αρπαγής πρωτοεμφανίζεται στη Θεογονία του Ησιόδου, ενώ το θέμα πραγματεύεται και ο Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα. Η Περσεφόνη ήταν κόρη της θεάς Δήμητρας. Πατέρας της ήταν ο Δίας [Ζεύς] και σύζυγός της ο Άδης, ο οποίος την πήρε στον κάτω κόσμο για την ομορφιά της μια μέρα που η ίδια μάζευε άνθη στην περιοχή της Νύσας συντροφιά με τις Ωκεανίδες νύμφες. Ο πατέρας της, ο Δίας, αντιμετώπισε την αρπαγή της κόρης του με χαρακτηριστική απάθεια, ενώ η μητέρα της, η Δήμητρα, την αναζήτησε απεγνωσμένα και τη ζήτησε πίσω. Η δυσφορία της Δήμητρας, στο διάστημα που αναζητούσε και δεν εύρισκε την κόρη της, έφερε στον πληθυσμό γεωργικό μαρασμό με αποτέλεσμα να κινητοποιηθεί ο Δίας, που έστειλε τον Ερμή και κατέληξε σε τελική συμφωνία με τον Πλούτωνα η Περσεφόνη να παραμένει έξι μήνες στη γη/μητέρα της και έξι μήνες στον κάτω κόσμο/Άδη..

Η Δήμητρα και η Περσεφόνη λατρεύονταν στα Ελευσίνια μυστήρια.

Αντίστοιχα έθιμα υπάρχουν σε όλες τις επιμέρους Εθνικές Ομάδες του Ελληνισμού.

Τι το κάνει όμως αυτό το σπουδαιότερο όλων;

Μα είναι η αναλλοίωτη διαδρομή του από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα.

Ο «πατέρας» της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης έθεσε γενικότερα ότι, όλες οι ευετηριακές (

τελετές εκκινούν χρονικά πριν την αρχαιότητα και ως εκ τούτου προϋπήρχαν από τις διονυσιακές τελετές και το αρχαίο αττικό δράμα.

Το 1927 ο Δημοσθένης Η. Οικονομίδης υποστήριξε σε επιστημονική έρευνά του ότι πρόκειται για αγροτικές γιορτές με συμβολικό χαρακτήρα. Συγκεκριμένα υποστήριζε ότι συμβολίζουν τη νάρκη της φύσης κατά τη διάρκεια του χειμώνα και την αναζωογόνησή της κατά τη διάρκεια της άνοιξης.

Ο Χρήστος Σαμουηλίδης πιστεύει ότι οι Μωμόγεροι αποτελούν θεατρική κατάληξη τελετουργικών δρωμένων έχοντας «θεσπική» ή «μεταθεσπική» μορφή.

Υιοθετώντας τον χρονικό διαχωρισμό που πραγματοποίησε ο Χρήστος Σαμουηλίδης στο πολυσήμαντο βιβλίο του Το λαϊκό παραδοσιακό θέατρο του Πόντου, μπορούμε να πούμε ότι οι Μωμόγεροι στο αρχαϊκό στάδιό τους είχαν μαγικό-τελετουργικό και ευετηριακό χαρακτήρα. Στην πορεία μέσα στο χρόνο οι επιδράσεις που δέχθηκαν από το περιβάλλον και ασφαλώς τις λοιπές γειτονικές κουλτούρες, επέφεραν μεταβολές. Έτσι ώστε οι Μωμόγεροι απώλεσαν στοιχεία από την αρχαϊκή περίοδο και δέχθηκαν νέα από τη βυζαντινή περίοδο, την οποία βίωναν. Σε νεότερο στάδιό τους ο χαρακτήρας τους εξελίχθηκε, έχοντας επίκεντρο τη σάτιρα, τον έρωτα, την ψυχαγωγία κτλ.

Μώμος είναι το όνομα αρχαίου, ίσως ασήμαντου, θεού της Ελληνικής μυθολογίας, που εκδιώχθηκε από τον Όλυμπο επειδή αμφισβήτησε τον θεό Δία. Είναι ο θεός της χλεύης και του σκώμματος, της ειρωνείας και του σαρκασμού, προσωποποίηση της κοροϊδίας και της αποδοκιμασίας. Τον παρίσταναν να κρατά ένα ραβδί που η πάνω άκρη του κατέληγε σε κεφάλι γυναίκας.

Ο Μώμος προέρχεται από το ομηρικό ρήμα μω, που σημαίνει αναζητώ, ψάχνω να βρω ελάττωμα(κουσούρι). Εκφράσεις στα ποντιακά:
« Μω το νόμο σ΄, μω σε, μω π΄έπλανε σε, μω την πίστη σ΄ »

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, άριστο ήταν το έργο που ο Μώμος δεν είχε τίποτα να πει.
«…ο αεί επιζητών και μηδέν των άλλων ικανόν νομίζων,
αλλ΄ενδείν του κρείττονος, αεί παν οτιούν λέγων και διασύρων»

Από το «Μώμος» προέρχονται και οι λέξεις «μίμος» και «μίμησις».

Η λατρεία του Θεού Μώμου τελείται από ιερείς και είναι μυστική και απόκρυφη. Μόνο ευγενείς συμμετέχουν στην ιεροτελεστία.

«… Η Βακχική όρχησις εν Ιωνία μάλιστα και εν Πόντω σπουδαζομένη καίτοι σατυρική ούσα ούτω κεχείρωται τους ανθρώπους τους εκεί ώστε κατά τον τεταγμένον έκαστοι καιρόν απάντων επιλαθόμενοι των άλλων κάθηνται δι ημέρας τιτάνας και κορύβαντας και σατύρους και βουκόλους ορώντες-και ορχούνται γε ταύτα οι ευγενεστάτοι και πρωτεύοντες εν εκάστη των πόλεων ουχ όπως αιδούμενοι αλλά και μέγα φρονούντες επί τω πράγματι μάλλον, υπέρ επ΄ευγενείας και λειτουργίας και αξιώμασι προγονικοίς»
(Λουκιανου, Περί ορχήσεως)

Μωμό ΄εροι: Οι ιερείς του Μώμου, οι ακόλουθοί του στη μεγάλη γιορτή που τελείται κάθε χρόνο την ίδια πάντα χρονική περίοδο, από 25 Δεκεμβρίου έως 6 Ιανουαρίου (Δωδεκαήμερο ή Καλαντόφωτα).

«Μωμό΄ερος επί των ημερών μας εσήμαινε κυρίως πρόσωπον μεταμφιεσμένον και με προσωπίδα το οποίον ελάμβανε μέρος εις τας κωμικάς παραστάσεις τας διδομένας από 1 μέχρι 6 Ιανουαρίου, δηλαδή από του νέου έτους μέχρι των Θεοφανείων» (Δ.Κ.Παπαδόπουλος-Σταυριώτης, Τα Μωμο΄έρια – Ποντιακός Καρνάβαλος).

Σε μια παραλλαγή της Άνω Ματσούκας, ο αρχηγός των Μωμό’ερων μπαίνοντας στην αυλή του κάθε σπιτιού λέει απευθυνόμενος στον νοικοκύρη:

Ποίος είμαι; Κανείς ‘κ’ είμαι!
Ση κοσμί την τσάρχαν κείμαι.
Όθεν έρχουμ’ εκεί πάω
κι ίντιαν έν γραφτόν εφτάω.
Τ’ όνομα μ’ αν θέλτ’ς να παίρτ’ς,
αδελφό μ’ έτον οπέρτ’ς!
Έρθα εγώ κι ακούω οφέτος
κι έχω ημέρας με το μέτρος.

Ας δούμε μια προσέγγιση από τον Σπουδαίο Δάσκαλο του Γένους, τον Παντελή Μελανοφρύδη.

Γνωστοί είναι οι «Μωμόγεροι», οι μίμοι που επαίζοντο κατά την παραμονήν των Χριστουγέννων και του νέου έτους εν Πόντω. Περί αυτών εγράφησαν αρκετά εις τα λαογραφικά περιοδικά μας.

Το έθιμον αυτό ως ήτο φυσικόν μετεφέρθη υπό των προσφύγων Ποντίων εις την νέαν πατρίδα των, την Μακεδονίαν, και εξακολουθεί υφιστάμενον εις τα αμιγώς ποντιακά χωρία. Εφέτος δε οι Μωμόγεροι υπέστησαν μίαν τολμηράν εξέλιξιν και προσηρμόσθησαν προς το περιβάλλον.

Έγινε δηλαδή το εξής: Ο σκελετός της κωμωδίας παρέμεινεν ο ίδιος, αλλ’ οι μωμόγεροι εφόρεσαν κατακάθαρην φουστανέλλαν με όλα τα ωραία και κτυπητά εξαρτήματά της.

Επί πλέον επρόσθεσαν απροόπτως και ένα αρχαϊκόν στοιχείον: την περικεφαλαίαν με διάφορα κοσμήματα. Έτσι παρουσιάσθησαν εις την πόλιν μας τρία ποντιακά συγκροτήματα από τα Κομνηνά, την Ασβεστόπετραν και το Καρυοχώρι, κατοικούμενα από Ποντίους.

Μωμόγεροι από το Καρυοχώρι Κοζάνης

Η εμφάνισίς των ευπρεπής και ελκυστική με τους ποικίλους χορούς, και με συνοδείαν της λύρας ή της πίπιζας (τουλούμ’ – ζουρνάς) ενεφάνισεν ένα σύνολον πολύ όμορφο και έδωκε τον τόνον της ευθυμίας και ζωηρότητα εις την κίνησιν της πόλεώς μας.

Ίσως μερικοί θα ήθελαν να ίδουν τους Μωμόγερους αυτούσιους όπως παριστάνοντο εις τον Πόντον ανέκαθεν. Αυτό όμως είναι φυσικώς αδύνατον δια πολλούς λόγους και επομένως επικροτούμεν τον νεωτερισμόν αυτόν, τον οποίον εισήγαγεν η νεολαία μας με την φαντασίαν της και μας εχάρισεν ολίγας στιγμάς ευθυμίας και αναπολήσεως των μωμόγερων που μας διεσκέδαζαν τόσον εις τα παιδικά μας χρόνια.

Ας φορέσουν και οι Μωμόγεροι φουστανέλλαν.

Προτιμώτερον χιλιάκις από τα ανυπόφορα κουρέλια και τα εκκωφαντικά κουδούνια, και από τον διάλογον που εγίνετο συνήθως εις την τουρκικήν γλώσσαν. Οι νέοι Μωμόγεροι έγιναν ποντιομακεδονικοί και θα επικρατήσουν αναμφιβόλως, διότι αρέσουν εις όλους.

Η.Π. Μελανοφρύδης

https://www.pontosnews.gr/497961/pontos/paradosi/oi-neoi-momogeroi-arthro-tou-ilia-mel/?fbclid=IwAR0EgBAyzR0NustgnSXKzKqOvXPPKTiWcqef7wnVvMKjGcKv0L2fxIWINvo

Η φουστανέλα με τις περικεφαλαίες είναι νεωτερισμός,την εποχή που το έγραψε ο Μελανοφρύδης είναι μια ιστορική συγκύρια που επιβάλετε να τοποθετηθεί έτσι.

Όμως είναι αλλοίωση του εθίμου, πρέπει να κρατήσουμε το νεωτερισμό, αλλά να υπάρχει και η στολή η παραδοσιακή με τα τομάρια ζωών τα κουδούνια κλπ.

Να επιστρέψουμε στο αρχαϊκό έθιμο, κρατώντας και τον νεωτερισμό σαν μια δεύτερη εκδοχή.

Το πιο πιθανό είναι να παρενέβη η Εκκλησία, που μη μπορώντας να σταματήσει το έθιμο, το τροποποίησε για να του δώσει ανοχή.

Έχω μακρυγορήσει όμως αρκετά.

Κλείνοντας τα κεντρικά πρόσωπα οι υποκριτές είναι τρεις (βασικός κορμός)

Α. Ο Γέρος.

Β. Η Νύφη

Γ. Ο Αράπης ή ο Διάβολος

Εμβόλιμα υπεισέρχονται

Ο Γιατρός

Ο γάιδαρος

Η γριά

Η αισθητική είναι πολυποίκιλη.

Δέρματα ζώων, φουστανέλες, περικεφαλαίες.

Μάλλον είναι αναφορά στο μέγα Αλέξανδρο, όμως το θεατρικό δρώμενο πάει πολύ πιο πίσω από αυτόν.

Η Ελληνιστική εποχή είναι σημείο αναφοράς του Μείζονος Ελληνισμού αυτός είναι και λόγος που βλέπουμε να κυριαρχεί η στολή που παραπέμπει στη Λαμπρή Μακεδονίτικη εποχή.

Ο αριθμός των Μωμόγερων είναι 12, ο συμβολισμός είναι έντονος.

Οι 12 μήνες, οι 12 Ιερείς του θεού Μώμου, ή 12 οι θεοί του Ολύμπου που κάποιοι ανατριχιάζουν στη σκέψη, αυτός είναι ο συμβολισμός και μια προς τιμήν αναφορά σε αυτούς.

Τέλος η Νύφη είναι η γονιμότητα, η σπορά, είναι ο τοκετός, που θα σιτίσει την εποχή που έρχεται δηλαδή η Περσεφόνη.