Από τα αρχαιολογικά ευρήματα της Εορδαίας

Τιμής ένεκεν για την ευεργέτρια Αναστασία Γκέσσα - Λιβεριάδη που τίμησε την Εορδαία και η διαδρομή της ζωής της αντανακλά την Ιστορική διαδρομή της περιοχής μας
Πρέπει να γίνει μια αναφορά από τη Δημοτική Αρχή και να υπάρξει στην επίσημη σελίδα του Δήμου ειδική καταχώρηση με ανθρώπους που στην διαδρομή της ζωής τους κράτησαν αναμμένο το κεράκι της μνήμης και της συνεισφοράς.
Διαβάζουμε από ανάρτηση του Κωτίδη Νικόλαου (το βίντεο που παραθέτει σε λινκ έχει ιδιαίτερη σημασία).

ΑΣ ΦΡΟΝΤΙΖΟΥΜΕ ΝΑ ΤΙΜΟΥΜΕ ΚΑΠΟΙΕΣ-ΟΥΣ "ΕΝ ΖΩΗ" ΓΙΑΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΤΟ ΑΞΙΖΟΥΝ.
11-08-2025
Ν.Χ.Κ.
Πριν μερικές ημέρες στις 31-07-2025 ολοκληρώθηκαν και οι τυπικές διαδικασίες για την δωρεά του οικοπέδου που έδωσε η κυρία Γκέσσα - Λιβεριάδη Αναστασία στον Δήμο Εορδαίας.
Όμως γι' αυτή την τεράστια αγωνίστρια της ζωής δεν έγινε η πρέπουσα κατά την άποψη μου αναφορά στην ζωή της.
Έψαξα και βρήκα ένα μικρό βίντεο που βάζει μικρές πινελιές στην ζωή αυτής της μεγάλης Ελληνίδας.
Πιστεύω ακράδαντα ότι κάποιους ανθρώπους πρέπει έστω και με αυτόν τον τρόπο να τους τιμούμε γιατί πράγματι το ΑΞΙΖΟΥΝ...
ΚΑΛΗΜΕΡΑ ΚΑΙ ΚΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ.

https://opts.org.au/videos/from-housekeeper-to-a-highly-respected-nurse-and-educator/

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΙΜΗΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗΣ

Τους έξι εκτελεσμένους αγωνιστές- κομμουνιστές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ από τη φασιστική οργάνωση ΠΑΟ τιμούν με εκδήλωση την Κυριακή 3 Αυγούστου στις 11.00 το πρωί στο μνημείο Εθνικής Αντίστασης στην λαϊκή αγορά Πτολεμαΐδας η Τ.Ε. Ενεργειακού Κέντρου του ΚΚΕ και το Παράρτημα της ΠΕΑΕΑ-ΔΣΕ Πτολεμαΐδας.

Το έγκλημα πραγματοποιήθηκε στις 5 Αυγούστου 1943 και οι εκτελεσμένοι από τους συνεργάτες των Γερμανών ήταν οι:

Έλλη Δημητριάδου (ετών 20)

Δημήτρης Θεοδωρίδης (ετών 29)

Κωνσταντίνος Ιωαννίδης (ετών 30)

Κωνσταντίνος Καραμπίνης (ετών 28)

Δημήτριος Παπαδόπουλος (ετών 25)

Ευστράτιος Ταζούδης (ετών 31).

Η ομάδα των αγωνιστών συγκεντρώνονταν στις χαράδρες του Κουρί όπου είχαν κρυμμένο ένα αποσφραγισμένο ραδιόφωνο, κατέγραφαν τα νέα από τα διάφορα πολεμικά μέτωπα σε χειρόγραφες προκηρύξεις και διέδιδαν τις εξελίξεις στο λαό της περιοχής. Ειδικά εκείνη την περίοδο που οι χιτλερικοί άρχισαν να μετράν την μια ήττα μετά την άλλη, την τεράστια ήττα στο Στάλινγκραντ και τα άλλα μέτωπα.

Οι κινήσεις των αγωνιστών προδόθηκαν στους κατακτητές οι οποίοι με τη σειρά τους ανέθεσαν στους ντόπιους συνεργάτες τους ΠΑΟτζήδες από τα γύρω χωριά (Γαλάτεια-Περδίκκα) να εκτελέσουν την αποστολή. Τη νύχτα 4-5 Αυγούστου του 1943 η κρυψώνα κυκλώθηκε από τους προδότες οι οποίοι επιτέθηκαν με ιδιαίτερο μίσος και αφού κακοποίησαν και βασάνισαν τους ήρωες, τους δολοφόνησαν χωρίς να χρησιμοποιήσουν όπλο. Κυριολεκτικά τους λιντσάρισαν. Ιδιαίτερο μίσος έδειξαν στην 20χρονη δασκάλα Έλλη Δημητριάδου την οποία κακοποίησαν. Για αρκετές μέρες δεν επέτρεπαν στους συγγενείς να πλησιάσουν τον τόπο του εγκλήματος και να περισυλλέξουν τις σωρούς, αφήνοντας τες βορά στα αγρίμια.

Τιμάμε όλους τους μαχητές και τις μαχήτριες του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ, της ΟΠΛΑ. Όσους δούλεψαν μέσα από τις πολιτικές οργανώσεις του ΕΑΜ, της Εθνικής Αλληλεγγύης και της ΕΤΑ. Όσους αργότερα πήραν μέρος στην εποποιία του Δ.Σ.Ε. που έπεσαν τιμημένα, αλλά ταυτόχρονα και τους ζωντανούς που στέκονται σήμερα όρθιοι πιστοί στον όρκο τους με συνέπεια και συνέχεια.Όλους όσους η δύσκολη πορεία του αγώνα, δεν τους έκαμψε. Που δεν δήλωσαν μετάνοια για τα πιστεύω τους.

Οι εκδηλώσεις αυτές αποτελούν πηγή έμπνευσης και παραδειγματισμού. Υπενθυμίζουν το δικό μας χρέος σήμερα για προσφορά και αυτοθυσία, της απαίτησης για να αναπτυχθούν νέοι αγώνες στη γραμμή της ρήξης και της ηρωικής πορείας του Κ.Κ.Ε.

Εβλιά Τσελεμπή στα καϊλάρια +1679 μΧ: Ένας Οθωμανός περιηγητής στην Αθήνα του 17ου αιώνα

Έχουμε κάνει  στο ptolemais-post πολλές αναφορές για πράγματα που έγραψε κατά την περιήγησή του στην περιοχή μας.

Πατήστε εδώ: https://www.ptolemais-post.gr/istoria-tis-poleos/659-eordaia-kailaria-ptolemais-ta-oikonymia-to-istoriko-elleima-kai-to-arthro-tou-k-kotidi

Μηλοχώρι ή Μυλοχώρι (Λύγκα ή Λίγκα)
Ο οικισμός Λύγκα βρίσκονταν 30 χλμ. δυτικά της Πτολεμαΐδας, σε υψόμετρο 680 μ. 216
Το 1886 είχε 50 οικογένειες χριστιανικές, εκκλησία, τέμενος και 7 μύλους (Σχινάς).
Το 1913 στην Απαρίθμηση των κατοίκων των νέων Επαρχιών της Ελλάδας, ο οικισμός Λύγκα της Υποδιοίκησης Καϊλαρίων είχε 236 άνδρες και 198 γυναίκες, σύνολο 434
κατοίκους.
Το 1918 γίνεται η σύσταση της κοινότητας Εμπορίου με έδρα τον οικισμό Εμπόριον.
Στη κοινότητα προσαρτώνται και οι οικισμοί Παλαιοχώρι, Κονούφι, Δέβρη, Λύγκα217 και Ραδούνιστα.
Το 1919 ο οικισμός Λύγκα αποσπάται από την κοινότητα Εμπορίου και ορίζεται έδρα της κοινότητας Λύγκας (Φ.Ε.Κ. 211 Α – 24/09/1919).
Στην απογραφή πληθυσμού του 1920 κατοικούσαν 558 άτομα (275 άνδρες και 283
γυναίκες). Ο μουσουλμανικός πληθυσμός το 1923 ανέρχονταν σε 300 άτομα. Ήταν μικτός οικισμός μουσουλμάνων και Ελλήνων 218
.
213. Ό.π..
214. https://www.dmko.gr/martyrikes-polis-2/martyrikes-polis/mesovouno/
215. Ό.π. Νομαρχία Κοζάνης.
216. Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος: Μιχ. Σταματελάτου και Φωτεινής Βάμβα-Σταματελάτου, Εκδόσεις:
Εκδοτική ΕΠΕ, 2006.
217. Με το Φ.Ε.Κ. υπ’ αριθ. 260Α της 31ης Σεπτεμβρίου 1918, Περί συστάσεως κοινοτήτων στο νομό Κοζάνης στην
Υποδιοίκηση Καϊλαρίων, αναγνωρίζεται: [176. Ο συνοικισμός Εμπόριον υπό το όνομα «Κοινότης Εμπορίου» και
έδραν τον ομώνυμον συνοικισμόν. Προς ταύτην ενούνται οι συνοικισμοί Δέβρη, Ραδούνιστα, Κονούδι, Λίγκα και
Παλαιοχώρι].
218. Ευστάθιος Πελαγίδης: «Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Δυτ. Μακεδονία (1923-1930)». Εκδόσεις Αδελ-
φοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 81.ΠΡΟΣΦΥ Γ. ΙΚΜΕΑΡΤΡΗΔΡΟ
42
Στην απογραφή των προσφύγων του 1923 κατεγράφησαν 22 πρόσφυγες στον οικισμό (12 άνδρες και 10 γυναίκες).
Μετά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1923, αποχώρησαν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του οικισμού για την Τουρκία και εγκαταστάθηκαν μέχρι το 1928 συνολικά 77
οικογένειες προσφύγων/321 άτομα, σύμφωνα με τη Γ.Δ.Ε.Μ.-Ε.Α.Π. Χαρακτηρίστηκε μικτός οικισμός (γηγενών και προσφύγων).
Κατ’ άλλους εγκαταστάθηκαν περίπου 40 ποντιακές προσφυγικές οικογένειες από τα Σούρμενα που μιλούσαν ποντιακά 219
.
Το 1927 ο οικισμός Λύγκα μετονομάζεται σε Μυλοχώρι και η κοινότητα Λύγκας σε κοινότητα Μυλοχωρίου.
Στην απογραφή του 1928, ο οικισμός Μυλοχώρι εκ των 520 κατοίκων του οι 246 ήταν πρόσφυγες που είχαν έρθει και εγκατασταθεί μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
Σύμφωνα με το Ονομαστικό Ευρετήριο Αγροτών Προσφύγων, στον οικισμό κατα-
γράφηκαν το 1928, 120 δικαιούχοι «αρχηγοί οικογενειών αγροτικώς εγκατεστημένων και των μελών τοιούτων οικογενειών δικαιούχων-κατά τους ισχυρισμούς των- αποζημιώσεως εξ ανταλλαγής. (Αρ. 202941-203060)220
.
Για ονόματα μικρασιατικών οικογενειών που εγκαταστάθηκαν από το Κουρί Νικομήδειας στη Λίγκα, βλέπε: Φωτεινή Μπογιατζή-Πέκου: «Από τη γη της Μικρασίας στη γη
της Εορδαίας». Πτολεμαΐδα 2022. Σελ. 165-166.
Το 1940 το όνομα του οικισμού διορθώνεται από Μυλοχώρι σε Μηλοχώρι (Φ.Ε.Κ. –16/10/1940).
Από έκθεση του Επιθεωρητή Εκπαίδευσης Εορδαίας Ι. Παπαϊωάννου, τον Δεκέμβριο του 1941, διαπιστώνεται ό,τι: o οικισμός αποτελούνταν από 170 οικογένειες εκ των οποίων οι 65 ήταν οικογένειες προσφύγων, από τον Πόντο και τη Μ. Ασία, οι 30 ήταν βλαχόφωνες και οι υπόλοιποι ξενόφωνοι Βούλγαροι και ατσίγγανοι221
.
Το 1997 με το πρόγραμμα «Καποδίστριας» ο οικισμός Μηλοχώρι αποσπάται από την κοινότητα Μηλοχωρίου (καταργείται) και ανήκει στο Τοπικό Διαμέρισμα Μηλοχωρίου
του πρώην δήμου Μουρικίου (Φ.Ε.Κ. 244Α
– 04/12/1997).
Από το 2011, ο οικισμός Μηλοχώρι με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» αποσπάται από το δήμο Μουρικίου (καταργείται) και ανήκει στη Τοπική Κοινότητα Μηλοχωρίου της Δημοτικής
Ενότητας Μουρικίου του δήμου Εορδαίας με έδρα την Πτολεμαΐδα (Φ.Ε.Κ. 87 Α – 07/06/2010).
Ανήκει στη Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.
Απογραφές: 520 κάτοικοι (1928), 774 (1940), 695 (1951), 756 (1961), 600 (1971), 632
(1981), 796 (1991), 580 (2011).

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Ε.Α.Π. ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Αναρράχη – Αναρράχη (Δέβρη)
Ο οικισμός Δέβρη βρίσκονταν σε απόσταση 11 χλμ. δυτικά της Πτολεμαΐδας και 44 χλμ. βόρεια της Κοζάνης, σε υψόμετρο 710 μ. 24
Πρόκειται για παλαιό Βυζαντινό οικισμό, όπου βρίσκονταν δύο σημαντικά κάστρα της περιοχής, ερείπια των οποίων απαντώνται στις θέσεις «Καστρί» και «Κουλά». Τα δύο
κάστρα επικοινωνούσαν με υπόγεια στοά. Στη θέση «Φρούριο», υπάρχουν τα ερείπια Βυζαντινού ναού. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, και ιδιαίτερα την περίοδο που
το γειτονικό Εμπόριο αποτελούσε έδρα της Μητρόπολης Μογλενών (1760 - 1860), ο οικισμός ήταν γνωστός για τα διάσημα «Ελληνικά Εκπαιδευτήρια», όπου δίδαξαν μεγάλοι
λόγιοι της εποχής 25
.
21. Ονομαστικόν Ευρετήριον Αγροτών Προσφύγων: Ε.Α.Π. – Διεύθυνσις Εισπράξεως Χρεών, Αθήναι 1928.
22. Νομαρχία Κοζάνης: «Γνωριμία με τον νομό Κοζάνης». Θεσσαλονίκη 1970.
23. https://www.huffingtonpost.gr/entry/akrine-kai-anaryeroi-deo-liynitika-choria-anazetoen-ena-
kaletero-aerio_gr_5d1df7f0e4b0f312567fd2ad
Ακρινή και Ανάργυροι: Δύο λιγνιτικά χωριά αναζητούν ένα καλύτερο αύριο.
24. Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος: Μιχ. Σταματελάτου και Φωτεινής Βάμβα-Σταματελάτου, Εκδόσεις:
Εκδοτική ΕΠΕ, 2006.
25. Πολιτιστικός Σύλλογος «Κοινότητα Νέων Αναρράχης» .ΠΡΟΣΦΥ Γ. ΙΚΜΕΑΡΤΡΗΔΡΟ 12
Ο Α. Χαλκιόπουλος αναφέρει ότι το 1910 κατοικούσαν 1.200 Τούρκοι και 130 Έλληνες, ενώ το 1914 στον οικισμό λειτουργούσαν δύο τουρκικές σχολές με δύο δασκάλους
που είχαν 80 μαθητές και 45 μαθήτριες 26
.
Το 1913 στην Απαρίθμηση των κατοίκων, ο οικισμός Δέβρη της Υποδιοίκησης Καϊλαρίων είχε 720 άνδρες και 694 γυναίκες, σύνολο 1.414 κατοίκους.
Το 1919 γίνεται η σύσταση της κοινότητας Δέβρης με έδρα τον οικισμό Δέβρη 27, με την απόσπαση του οικισμού από την κοινότητα Εμπορίου.
Το 1920 ο οικισμός Ραδούνιστα αποσπάται από την κοινότητα Εμπορίου και προσαρτάται στη κοινότητα Δέβρης (Φ.Ε.Κ. 74Α – 31/03/1920).
Στην απογραφή πληθυσμού του 1920 κατοικούσαν 1.396 άτομα (675 άνδρες και 721 γυναίκες).
Ο μουσουλμανικός πληθυσμός το 1923 ανέρχονταν σε 800 άτομα. Ήταν μικτός οικισμός μουσουλμάνων και Ελλήνων 28
.
Στην απογραφή των προσφύγων του 1923 κατεγράφησαν 133 πρόσφυγες 29 στον οικισμό (59 άνδρες και 74 γυναίκες).
Μετά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1923, αποχώρησαν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του οικισμού για την Τουρκία και εγκαταστάθηκαν εδώ μέχρι το 1928, σύμφωνα
με τη Γ.Δ.Ε.Μ.-Ε.Α.Π., 214 οικογένειες προσφύγων/856 άτομα. Χαρακτηρίστηκε μικτός οικισμός (γηγενών και προσφύγων).
Κατ’ άλλους εγκαταστάθηκαν περίπου 200 οικογένειες προσφύγων εκ των οποίων οι 150 από Τραπεζούντα και Καύκασο30 (Καρς) που μιλούν ποντιακά και οι άλλες από τα Κουβούκλια Προύσας που μιλούν ελληνικά 31
.
Για ονόματα μικρασιατικών οικογενειών που εγκαταστάθηκαν από το Μπάσκιοϊ ή Γουρλάτοι Βιθυνίας και Ντάνσαρι (Άγιοι Θεόδωροι) στη Δέβρη, βλέπε: Φωτεινή Μπογιατζή-Πέκου: «Από τη γη της Μικρασίας στη γη της Εορδαίας». Πτολεμαΐδα 2022. Σελ. 132-135.
Το 1927 ο οικισμός Δέβρη μετονομάζεται σε Αναράχη 32 και η κοινότητα Δέβρης σε κοινότητα Αναράχης.
Στην απογραφή του 1928, εκ των 1.271 κατοίκων οι 641 ήταν πρόσφυγες που είχαν έρθει και εγκατασταθεί μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
26. Πασχάλης Βαλσαμίδης: «Τα Τουρκικά Σχολεία των Καϊλαρίων (Πτολεμαΐδας) και της περιφέρειας τους κατά το σχολικό έτος 1913-1914».
27. Με το Φ.Ε.Κ. υπ’ αριθ. 211Α της 24ης Σεπτεμβρίου 1919, Περί αναγνωρίσεως συστάσεως κοινοτήτων στο νομό Κοζάνης της Υποδιοικήσεως Καϊλαρίων, αναγνωρίζομεν: [2. Τον συνοικισμόν Δέβρης, αποσπώμενον της κοινότητος Εμπορίου, εις ην προσηρτήθη δια του δευτέρου των μνημονευθέντων Β. διαταγμάτων, υπό το όνομα «Κοινότης Δέβρης, και με έδραν τον ομώνυμον συνοικισμόν].
28. Ευστάθιος Πελαγίδης: «Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Δυτ. Μακεδονία (1923-1930). Εκδόσεις Αδελ-
φοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 81.
29. Δες μαρτυρία Κωνσταντίνου Ραμπίδη: «Εδώ που γεννηθήκαμε, εδώ πρέπει και να πεθάνομε» Κ.Μ.Σ. «Έξο-
δος», τόμος Γ’, σελ. 463-466.
30. Εγκαταστάθηκαν και πρόσφυγες από το: Γιαγπασάν ή Γιαμπασάν και Κετσιβάν του Καρς. «Ιχνηλατώντας τις
ρίζες μας. Στο Καρς του Καυκάσου». Αρχοντούλα Κωνσταντινίδου-Νίκος Κωνσταντινίδης. Ιδιωτική έκδοση
2022, σελ. 156, 199.
31. Παύλος Χαρ. Τσακιρίδης: «Η εν Ελλάδι εγκατάστασις των εκ Πόντου Ελλήνων». Αρχείον Πόντου Ε.Π.Μ. –
τόμος 32ος
/1973-1974.
32. Με το Φ.Ε.Κ. υπ’ αριθ. 179 Α της 30 ης Αυγούστου 1927, Περί μετονομασίας κοινοτήτων και συνοικισμών στο νομό Κοζάνης στην Υποδιoίκηση Καϊλαρίων: [H κοινότης Δέβρης μετονομάζεται εις «κοινότητα Γαλάτειας» και ο ομώνυμος αυτή συνοικισμός Δέβρη εις «Αναράχη»].Πρ ο σ φ υγ ι κ ο ί Ο ι κ ι σ μ ο ί Ε . Α . Π . σ τ η Μακ ε δ ον ί α 1 9 2 8
13
Σύμφωνα με το Ονομαστικό Ευρετήριο Αγροτών Προσφύγων, στον οικισμό κατα- γράφηκαν το 1928, 300 δικαιούχοι «αρχηγοί οικογενειών αγροτικώς εγκατεστημένων
και των μελών τοιούτων οικογενειών δικαιούχων-κατά τους ισχυρισμούς των- αποζημιώσεως εξ ανταλλαγής. (Αρ. 199481-199780) 33
.
Το 1940 το όνομα του οικισμού και της κοινότητας διορθώνεται σε Αναρράχη (Φ.Ε.Κ.– 16/10/1940).
Αρκετές πληροφορίες για τον οικισμό στο βιβλίο, Παναγιώτης Γ. Τανιμανίδης: «Ποντιακοί οικισμοί στην Ελλάδα». Έκδοση Σωματείου Παναγία Σουμελά, Θεσσαλονίκη 1988.
Το 1997 με το πρόγραμμα «Καποδίστριας» ο οικισμός Αναρράχη αποσπάται από την κοινότητα Αναρράχης (καταργείται) και ανήκει στο Τοπικό Διαμέρισμα Αναρράχης του
πρώην δήμου Μουρικίου (Φ.Ε.Κ. 244 Α
– 04/12/1997).
Από το 2011, ο οικισμός Αναρράχη με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» αποσπάται από το δήμο Μουρικίου (καταργείται) και ανήκει στη Τοπική Κοινότητα Αναρράχης της Δη-
μοτικής Ενότητας Μουρικίου του δήμου Εορδαίας με έδρα την Πτολεμαΐδα (Φ.Ε.Κ. 87Α
– 07/06/2010). Ανήκει στη Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, στην Περιφέρεια Δυτικής
Μακεδονίας.
Απογραφές: 1.271 κάτοικοι (1928), 1.628 (1940), 1.519 (1951), 1.478 (1961), 1.131
(1971), 1.192 (1981), 1.151 (1991), 947 (2011).

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Ε.Α.Π. ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Άρδασσα (Σούλποβο)
Ο οικισμός Σούλποβο βρίσκονταν 6 χλμ. νοτιοδυτικά της Πτολεμαΐδας, και 34 χλμ. βόρεια της Κοζάνης. Ήταν στο δυτικό τμήμα της πεδιάδας της Εορδαίας, μόλις 2 χλμ. από τους πρόποδες τους Ασκίου Όρους, σε υψόμετρο 630 μ.48
Τον 17ο αι. ο οικισμός κατοικούνταν από Έλληνες σύμφωνα με τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπή 49
. Οι Έλληνες σταδιακά εκδιώχτηκαν από τους Οθωμανούς και τους Βούλγαρους.
Ο Α. Χαλκιόπουλος αναφέρει ότι το 1910 κατοικούσαν 650 Τούρκοι και 100 Έλληνες ενώ το 1914 στον οικισμό λειτουργούσε μια τουρκική σχολή με 60 μαθητές και 40
μαθήτριες 50
.
Το 1913 στην Απαρίθμηση των κατοίκων ο οικισμός Σούλποβον της Υποδιοίκησης Καϊλαρίων είχε 480 άνδρες και 449 γυναίκες, σύνολο 929 Τούρκους κατοίκους.
Το 1918 γίνεται η σύσταση της κοινότητας Σουλπόβου με έδρα τον οικισμό Σούλποβο51
.
47 Ανατολικό - Ιστοσελίδα Βικιπαίδεια.
48. Ιστοσελίδα Βικιπαίδεια: Άρδασσα.
49. «Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγιά Τσελεμπή», μετάφραση και σχόλια: Βασίλειος Δημητρι-
άδης, Έκδοση Ε.Μ.Σ., 1973.
50. Πασχάλης Βαλσαμίδης: «Τα Τουρκικά Σχολεία των Καϊλαρίων (Πτολεμαΐδας) και της περιφέρειας τους κατά
το σχολικό έτος 1913-1914».
51. Με το Φ.Ε.Κ. υπ’ αριθ. 260Α της 31ης Σεπτεμβρίου 1918, Περί συστάσεως κοινοτήτων στο νομό Κοζάνης στην
Υποδιοίκση Καϊλαρίων, αναγνωρίζεται: [195. Ο συνοικισμός Σούλποβον υπό το όνομα «Κοινότης Σουλπόβου»
και έδραν τον ομώνυμον συνοικισμόν].Λουκάς Π. Χριστοδούλου
16
Στην απογραφή πληθυσμού του 1920 κατοικούσαν 1.000 άτομα (513 άνδρες και 487 γυναίκες). Ο μουσουλμανικός πληθυσμός το 1923 ανέρχονταν σε 950 άτομα. Ήταν αμι-
γής μουσουλμανικός οικισμός 52
.
Στην απογραφή των προσφύγων του 1923 κατεγράφησαν 190 πρόσφυγες στον οικισμό (86 άνδρες και 104 γυναίκες).
Σε απογραφή των οικημάτων και στρεμμάτων των Οθωμανών το 1923, στην περιφέρεια Καϊλαρίων, βρέθηκαν στο Σούλποβο, 130 οικήματα και 4.400 στρέμματα γης 53
.
Μετά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1923, αποχώρησαν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του οικισμού για την Τουρκία και εγκαταστάθηκαν εδώ συνολικά 212 οικογένειες
προσφύγων/910 άτομα. Χαρακτηρίστηκε αμιγής προσφυγικός οικισμός.
Ο οικισμός κατοικήθηκε από Ελληνικούς προσφυγικούς πληθυσμούς του Πόντου, καταγόμενους από την περιοχή Δορύλλης (Τορούλ) Άρδασσας του Πόντου (Κορόνιξα,
Ζιγανά, Κρώμνη, Κοδωνάντων κ.α.). Έτσι ο οικισμός μετονομάστηκε από Σούλποβο τιμητικά σε Άρδασσα54
.
Κατ’ άλλους εγκαταστάθηκαν περίπου 230 οικογένειες. Το όνομα λέγει μόνο την καταγωγή τους. Είναι όμως και λίγοι Καυκάσιοι και 3-4 οικογένειες από τη Γαράσαρα. Όλοι
μιλούσαν ποντιακά 55
.
Οι πρώτοι κάτοικοι του οικισμού προέρχονταν από την Τραπεζούντα, την Άρδασσα, την Κρώμνη, το Τορούλ, το Μεντέ, την Ορντού, τα Αμπρίκανα, τη Ματσούκα, την Αρτζίκα, τα Αλίτζαρα, την Κερασούντα, την Αργυρούπολη, την Κορέξενα, την Τρίπολη και
την Προύσα. Εδώ βρήκαν παλιά τουρκικά κτίρια και ένα ελώδη τόπο, χωρίς νερό. Νερό έπαιρναν από τα πηγάδια 56
.
Για ονόματα μικρασιατικών οικογενειών που εγκαταστάθηκαν από το Νυμφαίο Σμύρνης και Σουρσουλούκι Προύσας στο Σούλποβο, βλέπε: Φωτεινή Μπογιατζή-Πέκου: «Από τη γη της Μικρασίας στη γη της Εορδαίας». Πτολεμαΐδα 2022. Σελ. 148-149.
Ο αρχιμ. Νικηφόρος Μανάδης με ημερομηνία 5 Σεπτεμβρίου 1959 σημειώνει: «Μετά την Μικρασιατικήν καταστροφήν και της ανταλλαγής των πληθυσμών, ήλθομεν εις Ελλάδα και εγκαταστάθημεν εις το χωρίον πρώην «Σούλποβον» αμιγές Οθωμανικόν και μετονομασθέν εις Άρδασσαν…Ευθύς μετά την εγκατάστασίν μας εν έτει 1923, ευρέθημεν εις ανάγκην να ορίσομεν τόπον λατρείας και να εκκλησιασθώμεν εις μίαν ενταύθα κειμένην
τουρκικήν αχυρώνα. Κατά δε την δι’ ανταλλαγής φυγήν των Τούρκων, μετατρέψαμεν το υπάρχον ετοιμόρροπον ήδη τότε τέμενος «Τσαμί» των Τούρκων εις τόπον προσευχής και χριστιανικής λατρείας ένθα εκκλησιασθέντες κατά πρώτον την 6 ην Αυγούστου 1923 ημέραν της θείας Μεταμορφώσεως του Σωήρος, ωνομάσαμεν αυτόν Ιερόν Ναόν Μεταμορφώσεως του Σωτήρος…εκκλησιάζομενοι έκτοτε μέχρι τούδε πάντοτε επισκευάζοντες και εσωτερικώς υποστηρίζοντες τούτον εκ του φόβου της καταρρεύσεως εναλλάσοντες εκάστοτε τα σεσήποτα ξύλινα υποστηρίγματα….».
52. Ευστάθιος Πελαγίδης: «Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Δυτ. Μακεδονία (1923-1930)». Εκδόσεις Αδελ-
φοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1994, σελ. 81.
53. Αρχιμ. Νικηφ. Μανάδης: «Εορδαία. Ένας αιώνας». Αναφορά του υποδιοικητή Καϊλαρίων της 13.3.1923.
54. Ό.π. Ιστοσελίδα Βικιπαίδεια.
55. Παύλος Χαρ. Τσακιρίδης: «Η εν Ελλάδι εγκατάστασις των εκ Πόντου Ελλήνων». Αρχείον Πόντου Ε.Π.Μ. –
τόμος 32ος
/1973-1974.
56. Παναγιώτης Γ. Τανιμανίδης: «Ποντιακοί οικισμοί στην Ελλάδα». Έκδοση Σωματείου Παναγία Σουμελά. Θεσ-
σαλονίκη 1988.ΠΡ Ο Σ Φ ΥΓ Ι Κ Ο Μ Ε Ι Κ Ι Σ Α Ο Μ Τ . Η . Π . Σ Δ Ν ετΚ η ν Οχ Μ τ 1 9 2 8
17
Το 1927 ο οικισμός Σούλποβο μετονομάζεται σε Άρδασσα57 και η κοινότητα Σουλπόβου σε κοινότητα Αρδάσσης.
Στην απογραφή του 1928, εκ των 973 κατοίκων οι 689 ήταν πρόσφυγες που είχαν έρθει και εγκατασταθεί μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
Σύμφωνα με το Ονομαστικό Ευρετήριο Αγροτών Προσφύγων, στον οικισμό καταγράφηκαν το 1928, 300 δικαιούχοι «αρχηγοί οικογενειών αγροτικώς εγκατεστημένων
και των μελών τοιούτων οικογενειών δικαιούχων-κατά τους ισχυρισμούς των- αποζημιώσεως εξ ανταλλαγής. (Αρ. 200221-200520)58
.
Από έκθεση του Επιθεωρητή Εκπαίδευσης Εορδαίας Ι. Παπαϊωάννου, τον Δεκέμβριο του 1941, διαπιστώνεται ό,τι: ο οικισμός (πρώην τουρκοχώρι) αποτελούνταν από 300
οικογένειες από τον Πόντο 59
.
Κύρια ασχολία των κατοίκων της Άρδασσας είναι η γεωργία. Ο κάμπος της περιοχής είναι εξαιρετικά εύφορος, σήμερα κατά το πλείστον καλλιεργείται σιτάρι και καλαμπόκι,
ενώ στο παρελθόν η Άρδασσα ήταν φημισμένη για τον εξαιρετικής ποιότητας καπνό της.
Έχει εξαιρετική θέα προς το Άσκιον Όρος. Το κλίμα του οικισμού είναι ηπειρωτικό, με θερμά και ξηρά καλοκαίρια και ψυχρούς και δριμείς χειμώνες. Η θερμοκρασία πέφτει
πολλές φορές κάτω των -20° C ενώ το καλοκαίρι μπορεί να αγγίξει και τους 41° C. Η μέση βροχόπτωση ετησίως φτάνει τα 580 χιλιοστά.
Κατά τις 10ετίες ‘50 και ‘60 στην Άρδασσα είχε αναπτυχθεί η εκτροφή του νεροβούβαλου. Μάλιστα είχε αποδοθεί στον οικισμό το προσωνύμιο Βουβαλοχώρι, λόγω των
βαλτωδών εκτάσεων που διέθετε ο κάμπος του οικισμού 60
.
Αρκετές πληροφορίες για τον οικισμό και τις οικογένειές του στο βιβλίο: Παναγιώτης Γ. Τανιμανίδης «Ποντιακοί οικισμοί στην Ελλάδα». Έκδοση Σωματείου Παναγία
Σουμελά, Θεσσαλονίκη 1988.
Το 1927 ο οικισμός Σούλποβο μετονομάζεται σε Άρδασσα57 και η κοινότητα Σουλπόβου σε κοινότητα Αρδάσσης.

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Ε.Α.Π. ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Μεσόβουνο – Μεσόβουνος (Κρίμσια)
Ο οικισμός Κρίμσια βρίσκονταν 20 χλμ. βορειοανατολικά της Πτολεμαΐδας 201 σε υψόμετρο 840 μ. 202
Οικισμός από τα αρχαία χρόνια ήκμασε στη περιοχή. Η ζωή κατά την παράδοση συνεχίζεται και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους. Ερείπια ναού και τάφοι με αγγεία, ανευρίσκονται πλησίον του νεκροταφείου του οικισμού. Ίχνη αρχαίου φρουρίου, υπάρχουν στη θέση «ΓΑΛΑΣ» 203
.
Το 1913 στην Απαρίθμηση των κατοίκων των νέων Επαρχιών της Ελλάδας, ο οικισμός Κρίμσια της Υποδιοίκησης Καϊλαρίων είχε 681 άνδρες και 555 γυναίκες, σύνολο 1.236 Τούρκους κατοίκους.
Το 1914 στον οικισμό λειτουργούσε μία σχολή με ένα δάσκαλο που είχε 35 μαθητές και 20 μαθήτριες 
.
196. Ονομαστικόν Ευρετήριον Αγροτών Προσφύγων: Ε.Α.Π. – Διεύθυνσις Εισπράξεως Χρεών, Αθήναι 1928.
197. Φ.Ε.Κ. Τεύχος Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων και Πολεοδομικών Θεμάτων 234/2011.
198. Ιωάννα Φωτιάδη: «Ένα χωριό μόνο με αδέσποτα» Εφημερίδα «Καθημερινή».
199. Εγκρίθηκε η χωροθέτηση των Κοιμητηρίων στο νέο οικισμό Μαυροπηγής...».
200. Καραμήτρου-Μεντεσίδη: «Σωστική ανασκαφή στη Μαυροπηγή Εορδαίας ».
201. https://www.gtp.gr/LocPage.asp?id=13989&lng=1
202. Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος: Μιχ. Σταματελάτου και Φωτεινής Βάμβα-Σταματελάτου, Εκδόσεις:
Εκδοτική ΕΠΕ, 2006.
203. Νομαρχία Κοζάνης. «Γνωριμία με τον νομό Κοζάνης». Θεσσαλονίκη 1970.
204. Πασχάλης Βαλσαμίδης: «Τα Τουρκικά Σχολεία των Καϊλαρίων (Πτολεμαΐδας) και της περιφέρειας τους κατά
το σχολικό έτος 1913-1914».ΠΡΟΣΦΥ Γ. ΙΚΜΕΑΡΤΡΗΔΡΟ
40
Το 1918 γίνεται η σύσταση της κοινότητας Κρίμσιας με έδρα τον οικισμό Κρίμσια205
.
Στην απογραφή πληθυσμού του 1920 κατοικούσαν 1.468 άτομα (753 άνδρες και 715 γυναίκες). Ο μουσουλμανικός πληθυσμός το 1923 ανέρχονταν σε 1.400 άτομα. Ήταν αμιγής μουσουλμανικός οικισμός 206
.
Στην απογραφή των προσφύγων του 1923 δεν κατεγράφησαν πρόσφυγες στον οικισμό.
Σε απογραφή των οικημάτων και στρεμμάτων των Οθωμανών το 1923, στην περιφέρεια Καϊλαρίων, βρέθηκαν στα Κρίμσια, 300 οικήματα και 5.100 στρέμματα γης 207
.
Μετά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1923, αποχώρησαν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του οικισμού για την Τουρκία και εγκαταστάθηκαν εδώ μέχρι το 1928, σύμφωνα
με τη Γ.Δ.Ε.Μ.-Ε.Α.Π. συνολικά 220 οικογένειες προσφύγων/805 άτομα. Χαρακτηρίστηκε αμιγής προσφυγικός οικισμός.
Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν προέρχονταν από τον Πόντο208
.
Κατ’ άλλους εγκαταστάθηκαν περίπου 150 προσφυγικές οικογένειες. Οι μισές από την Σεβάστεια που μιλούσαν ποντιακά και οι άλλες από την Καππαδοκία που μιλούσαν
τουρκικά209
.
Το 1927 ο οικισμός Κρίμσια μετονομάζεται σε Μεσόβουνος 210 και η κοινότητα Κρίμσιας σε κοινότητα Μεσοβούνου.
Στην απογραφή του 1928, ο οικισμός Μεσόβουνος εκ των 801 κατοίκων του μόνο ένας (1) πρόσφυγας είχε έρθει και εγκατασταθεί μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
Όλοι είχαν εγκατασταθεί πριν την Μικρασιατική Καταστροφή.
Σύμφωνα με το Ονομαστικό Ευρετήριο Αγροτών Προσφύγων, στον οικισμό καταγράφηκαν το 1928, 320 δικαιούχοι «αρχηγοί οικογενειών αγροτικώς εγκατεστημένων
και των μελών τοιούτων οικογενειών δικαιούχων-κατά τους ισχυρισμούς των- αποζημιώσεως εξ ανταλλαγής. (Αρ. 202561-202880) 211
.
Το 1940 το όνομα του οικισμού διορθώνεται από Μεσόβουνος σε Μεσόβουνο
(Φ.Ε.Κ. – 16/10/1940).
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, το Μεσόβουνο υπέστη 2 φορές τα μαζικά αντίποινα των Γερμανών. Το πρώτο ολοκαύτωμα του Μεσόβουνου συντελέσθηκε την 23η Οκτω-
βρίου 1941. Σε αυτό κάηκε ο οικισμός και εκτελέστηκαν 142 (σύμφωνα με τους Γερμανούς) ή 165 (σύμφωνα με τους κατοίκους) Μεσοβουνιώτες212
.
Στις 24 Απριλίου 1944, Γερμανοί, Τουρκμένιοι εθελοντές και Έλληνες δωσίλογοι συνεργάτες τους επέδραμαν στον οικισμό, στα πλαίσια της επιχείρησης «Μαγιάτικη Κα-

ΛΟΥΚΑΣ Π. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Ε.Α.Π. ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΥ ΕΟΡΔΑΙΑΣ - Άγιος Χριστόφορος (Τρέπιστα)

Ο οικισμός Τρέπιστα βρίσκονταν ανατολικά της Πτολεμαΐδας (περίπου 5 χλμ.) σε υψόμετρο 670 μ.1 Σημαντικός οικισμός από των αρχαιοτάτων χρόνων υπήρξε στην περιοχή. «Παναγία» ονομάζονταν κατά τους Βυζαντινούς χρόνους καθώς κατά την παράδοση κατοικούσαν 9.000 άτομα. 22 χριστιανικοί ναοί υπήρχαν στη Βυζαντινή περίοδο. Αρχαία αντικείμενα και νομίσματα ανευρίσκονται σε διάφορες τοποθεσίες κατά την εκτέλεση κοινοτικών και λοιπών εργασιών2 .

Ο Α. Χαλκιόπουλος αναφέρει ότι το 1910 κατοικούσαν 300 Τούρκοι και 100 Έλληνες ενώ το 1914 στον οικισμό λειτουργούσε μια τουρκική σχολή με ένα δάσκαλο που είχε 25 μαθητές και 15 μαθήτριες. Υπήρχε μουσουλμανικό τέμενος3 . Το 1913 στην Απαρίθμηση των κατοίκων, ο οικισμός Τρέπιστα της Υποδιοίκησης Καϊλαρίων είχε 283 άνδρες και 276 γυναίκες, σύνολο 559 κατοίκους. Το 1918 γίνεται η σύσταση της κοινότητας Τρεπίστης με έδρα τον οικισμό Τρέπιστα4 .

Στην απογραφή πληθυσμού του 1920 κατοικούσαν 581 άτομα (292 άνδρες και 289 γυναίκες). Ο μουσουλμανικός πληθυσμός το 1923 ανέρχονταν σε 320 άτομα. Ήταν μικτός οικισμός μουσουλμάνων και Ελλήνων. Στην απογραφή των προσφύγων του 1923 κατεγράφησαν 104 πρόσφυγες στον οικισμό (44 άνδρες και 60 γυναίκες). Σε απογραφή των οικημάτων και στρεμμάτων των Οθωμανών το 1923, στην περιφέρεια Καϊλαρίων, βρέθηκαν στη Τρέπιστα, 65 οικήματα και 1.740 στρέμματα γης5 .

Μετά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών το 1923, αποχώρησαν οι μουσουλμάνοι κάτοικοι του οικισμού για την Τουρκία και εγκαταστάθηκαν εδώ συνολικά μέχρι το 1928, 107 οικογένειες προσφύγων/467 άτομα σύμφωνα με τη Γ.Δ.Ε.Μ.-Ε.Α.Π. Χαρακτηρίστηκε μικτός οικισμός.

1. Επίτομο Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδος: Μιχ. Σταματελάτου και Φωτεινής Βάμβα-Σταματελάτου, Εκδόσεις: Εκδοτική ΕΠΕ, 2006.

2. Νομαρχία Κοζάνης: «Γνωριμία με τον νομό Κοζάνης». Θεσσαλονίκη 1970.

3. Πασχάλης Βαλσαμίδης: «Τα Τουρκικά Σχολεία των Καϊλαρίων (Πτολεμαΐδας) και της περιφέρειας τους κατά το σχολικό έτος 1913-1914».

4. Με το Φ.Ε.Κ. υπ’ αριθ. 260Α της 31ης Δεκεμβρίου 1918, Περί συστάσεως κοινοτήτων στο νομό Κοζάνης στην Υποδιοίκηση Καϊλαρίων, αναγνωρίζεται: [198. Ο συνοικισμός Τρέπιστα, υπό το όνομα «Κοινότης Τρεπίστης» και έδραν τον ομώνυμον συνοικισμόν].

5. Αρχιμ. Νικηφ. Μανάδης: «Εορδαία. Ένας αιώνας». Αναφορά του υποδιοικητή Καϊλαρίων της 13.3.1923. Πρ ο σ φυγ ικοί Οικι σμοί Ε.Α.Π. σ τ η Μακ εδ ον ί α 1928 9 Κατ’ άλλους εγκαταστάθηκαν περίπου 25 οικογένειες Μικρασιατών που μιλούσαν την ελληνική και λίγοι Τραπεζούντιοι με γλώσσα τα ποντιακά

6 ,

7 . Για ονόματα μικρασιατικών οικογενειών που εγκαταστάθηκαν από το Κόλντερε Μαγνησίας στη Τρέπιστα, βλέπε: Φωτεινή Μπογιατζή-Πέκου: «Από τη γη της Μικρασίας στη γη της Εορδαίας». Πτολεμαΐδα 2022. Σελ. 131-132. Το 1927 ο οικισμός Τρέπιστα μετονομάζεται σε Άγιος Χριστόφορος8 και η κοινότητα Τρεπίστης σε κοινότητα Αγίου Χριστοφόρου.

Στην απογραφή του 1928, εκ των 704 κατοίκων οι 321 ήταν πρόσφυγες που είχαν έρθει και εγκατασταθεί μετά την Μικρασιατική Καταστροφή. Σύμφωνα με το Ονομαστικό Ευρετήριο Αγροτών Προσφύγων, στον οικισμό καταγράφηκαν το 1928, 140 δικαιούχοι «αρχηγοί οικογενειών αγροτικώς εγκατεστημένων και των μελών τοιούτων οικογενειών δικαιούχων-κατά τους ισχυρισμούς των- αποζημιώσεως εξ ανταλλαγής. (Αρ. 199181-199320)9 . Από έκθεση του Επιθεωρητή Εκπαίδευσης Εορδαίας Ι. Παπαϊωάννου, τον Δεκέμβριο του 1941, διαπιστώνεται ό,τι: ο οικισμός αποτελούνταν από 100 οικογένειες προσφύγων και 60 βουλγαρόφωνες10. Το 1997 με το πρόγραμμα «Καποδίστριας» ο οικισμός Άγιος Χριστόφορος αποσπάται από την κοινότητα Αγίου Χριστοφόρου (καταργείται) ανήκει στο Τοπικό Διαμέρισμα Αγίου Χριστοφόρου και ορίζεται έδρα του πρώην δήμου Αγίας Παρασκευής (Φ.Ε.Κ. 244Α– 04/12/1997). Από το 2011, ο οικισμός Άγιος Χριστόφορος με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» αποσπάται από το δήμο Αγίας Παρασκευής (καταργείται) και ανήκει στη Τοπική Κοινότητα Αγίου Χριστοφόρου της Δημοτικής Ενότητας Αγίας Παρασκευής του δήμου Εορδαίας με έδρα την Πτολεμαΐδα (Φ.Ε.Κ. 87Α – 07/06/2010). Ανήκει στη Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης, στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Απογραφές: 704 κάτοικοι (1928), 936 (1940), 835 (1951), 909 (1961), 838 (1971), 928 (1981), 791 (1991), 523 (2011).

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Ε.Α.Π. ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1928

ΛΟΥΚΑΣ Π. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΤΟΜΟΣ Β΄ ΓΡΑΦΕΙΑ ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΥ: ΕΟΡΔΑΙΑΣ – ΒΕΡΟΙΑΣ – ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΑΞΙΟΥΠΟΛΗΣ – ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ - ΣΙΝΤΙΚΗΣ ΣΕΡΡΩΝ - ΕΔΕΣΣΑΣ

Τα Λουτρά Πτολεμαΐδος: Κάπου στο 1650 μ.Χ. - τρίτο και τελευταίο μέρος (μάλλον) - Ιστορία/Πολιτισμός

Επανερχόμεθα αγαπητοί φίλοι, με το τρίτο άρθρο κλείνει η τριλογία του θέματος αυτού, εάν υπάρξουν νεώτερα στοιχεία (πράγμα απίθανο) θα επανέλθουμε.

Η Πτολεμαΐς καταστρέφει το παρελθόν της, αδιάκοπα και απαρασάλευτα.

Τα Οθωμανικά στοιχεία έπρεπε να κονιορτοποιηθούν, βέβαια οι καταβολές αυτών ανάγονται στην Αρχαία Ελλάδα, στη Ρώμη και στο Βυζάντιο.

Το λεγόμενο χαμάμ όπως το αποκαλούν σήμερα, ενοχλούσε.

Σίγουρα θα έβαλε το χεράκι της και η "Εκκλησία" και οπωσδήποτε κάποιος ή κάποιοι πατριώτες Δήμαρχοι.

Τα λουτρά αυτά ή θέρμες θα μπορούσαν να είναι το σύμβολο της Εορδαίας και να φέρουν πακτωλό χρημάτων από οικογένειες Τούρκων που οι παππούδες τους εκδιώχτηκαν από την Εορδαία.

Στυγνά το αναφέρουμε, να έρχονται να θυμούνται και να κλαίνε.

Η οικονομική διάσταση πέραν της πολιτισμικής είναι πολύ σημαντική.

Ειδικά αν αναλογιστούμε τι συνέβη στην περιοχή μας από τον Μητσοτάκη και την "τρελοπαρέα του".

Όλοι νομίζουν ότι η έννοια Λουτρά εμπεριέχει λίμνες, ποτάμια δεξαμενές, πισίνες ή οτιδήποτε άλλο.

Όχι, θα σας παραθέσουμε και κάποια αποσπάσματα μελετών που έχουν γίνει.

Εκλαϊκευμένα όμως, τα Λουτρά όπως αποκαλούνταν τότε ήταν ένας θερμαντήρας.

Έμπαινες, είχε αποδυτήρια, ίσως στο πρώτο δωμάτιο σου έριχναν κουβάδες με ζεστό νερό, πλενόσουν, και κατέληγες ημίγυμνος ή γυμνός στον κυρίως χώρο.

Ο χώρος αυτός ήταν φτιαγμένος με θόλο, σαν Εκκλησιά, με τζάμια περιμετρικά, με ιδιαίτερο ύψος όπως οι Ναοί για να ταξιδεύεις, η ψυχή να αισθάνεσαι γαλήνη και ανακούφιση.

Κάτω το πάτωμα ήταν κούφιο (σαν ημιυπόγειο), στηριζόταν σε κολονάκια συνήθως μαρμάρινα, εισέρχονταν μέσα από εκεί τα απόβλητα της καύσης, η οποία μάλλον γίνονταν από παρακείμενο εξωτερικό χώρο, ενδεχομένως να καίγονταν και λιγνίτης μαζί με τα ξύλα. Τα προϊόντα της καύσης, καπνός και ζέστη θέρμαιναν το πάτωμα,  η ζέστη ανέβλυζε προς τα επάνω εξερχόμενη από ειδικά διαμορφωμένες καμινάδες, αόρατες.

Η ζέστη δημιουργούσε ευεξία και χαλάρωση, το σώμα ίδρωνε αποβάλλοντας τις τοξίνες απ' τά κοψίδια και τις κακουχίες της ζωής.

Το επόμενο στάδιο ήταν η αποθεραπεία και προσαρμογή, δηλαδή βγαίνοντας έμπαινες σε κάποιο κλειστό μικρό δωμάτιο, σου έριχναν πάλι 1-2 κουβάδες κρύο νερό, σκουπιζόσουν, ντυνόσουν, και πήγαινες στο σαλόνι.

Στα οργανωμένα λουτρά υπήρχε αργιλές με χασίσι και γλυκά.

Και έφευγες χαμογελαστός και ευτυχισμένος με αλαφρύ το σώμα και την ψυχή γαλήνια.

Οι ιεροεξεταστές της περιοχής είναι σίγουρο ότι διαμόρφωσαν κλίμα (περά από την παρακμή του εθίμου και του χώρου αυτού) για να εκλείψει από την συλλογική μνήμη της περιοχής μας.

Δυστυχώς η Εορδαία όπως και τώρα αντιμάχονταν τον εαυτό της.

Το κτίριο ενδεχομένως να μετρούσε καμιά χιλιετία, ποτέ δεν θα το μάθουμε, αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι ο Ο Ευλογιά Τσελεμπή [(τουρκ. Evliya Çelebi, αραβ. اوليا چلبي, Μ25 Μαρτίου 1611 - περίπου 1682 ^[7]) ήταν Οθωμανός χρονογράφος και περιηγητής.

Seyahatnâme - «Βιβλίο των ταξιδιών»

Αφού περιηγήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και έγραψε λεπτομερώς για κτίρια, αγορές, ήθη, έθιμα και πολιτισμό, από το 1640 μέχρι το 1676 ξεκίνησε τις περιηγήσεις του εκτός της Πόλης. Οι γραπτές του εντυπώσεις συγκεντρώθηκαν σε ένα δεκάτομο έργο, το «Seyahatnâme» (Σεγιαχατναμέ - «Βιβλίο των ταξιδιών») ή σύμφωνα με το χειρόγραφο της Βιέννης Tarikh-i Seyyah («Χρονικό του περιηγητή»). Εκεί περιλαμβάνονται εντυπώσεις από ταξίδια του στον ελλαδικό χώρο, τη Βαλκανική, την Αυστρία, τη Βόρειο Αφρική, την Ανατολία, την Περσία και το Κάιρο. Χρησιμοποιεί την καθομιλουμένη γλώσσα της εποχής]το αναφέρει στα συγράμματά του.

Επίσης

Οι θέρμες, τα τεράστια συγκροτήματα λουτρών, εμφανίζονται στις ρωμαϊκές επαρχίες κατά το τελευταίο τέταρτο του 1ου αιώνα π.Χ. Πρόκειται για κατασκευές μεγάλων διαστάσεων, που ανταποκρίνονται καταρχήν σε μία κοινωνική ανάγκη, καθώς οι πολίτες μπορούσαν να περάσουν εκεί ευχάριστα τις ελεύθερες ώρες τους με σωματική άσκηση, αλλά και με διαλέξεις ή και διάβασμα. Οι χώροι διαθέτουν θολωτές μορφές στέγασης (θολοδομία μεγάλης κλίμακας), που γεφυρώνουν τεράστια ανοίγματα.

Οι θέρμες αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας στη Ρώμη και στις ρωμαϊκές επαρχίες. Αποτελούσαν τρόπον τινά τις λέσχες της εποχής εκείνης και ήταν κομμάτι της καθημερινής ζωής όχι μόνο των εύπορων κοινωνικών στρωμάτων αλλά και των φτωχότερων τάξεων. Υπήρχαν δημόσιες Θέρμες και η είσοδος αντιστοιχούσε σε ένα μικρό χρηματικό ποσό, καθώς και ιδιωτικές σε αστικές βίλες αριστοκρατών. Οι δημόσιες θέρμες λειτουργούσαν από το πρωί και συγκεκριμένες ώρες δέχονταν και γυναίκες.

Τα βυζαντινά λουτρά ήταν δημόσια , ιδιωτικά και μοναστηριακά. Τα ιδιωτικά κτίζονταν σε κατοικίες εύπορων ευγενών και τα δημόσια σε κεντρικά σημεία των πόλεων. Οι Βυζαντινοί τα αποκαλούσαν λούσμα ή βαλάνειο.

μοντέλο Βυζαντινού λουτρού

Οι χώροι

Από ιστορικά τεκμήρια αναφέρεται ο διαχωρισμός του λουτρού σε τρεις χώρους: το πρώτο, το μέσο και το τρίτο. Στα μεγάλα λουτρά της Βυζαντινής περιόδου υπήρχε ο προθάλαμος, ο οποίος ήταν ο χώρος των αποδυτηρίων, τα λεγόμενα απόδυτα ή απόδυτρα και στη συνέχεια ακολουθούσε ο πρώτος χώρος, το ψυχρολουσίο ή κρύο ή λατ.frigidarium, ο προπαρασκευαστικός χώρος. Ύστερα ακολουθούσε το μέσο, το χλιαροψύχριοή λατ. Tepidarium, όπου οι λουόμενοι καθαρίζονταν. Τέλος ο θερμός χώρος, αποκαλείτο εσώτερος, ενδότερος θόλος ή ζεστόν ή λατ.caldarium, οπού γινόταν η εφίδρωση και ο τελικός καθαρισμός. Το κτίσμα ήταν εφοδιασμένο με δεξαμενή θερμού και ψυχρού ύδατος , την κολυμβήθρα ή κόλυμβο^[1]. Στις δεξαμενές αυτές ανάλογα με την ιδιότητα το νερό ζεσταινόταν μέσω υποκαύστων ή θερμαντικού κλίβανου και το ψυχρό νερό με σωλήνες^[2]. Στις κολυμβήθρες λούζονταν οι επισκέπτες του λουτρού.

Επίσκεψη στο λουτρό

Η επίσκεψη στο λουτρό ήταν απαραίτητο στοιχείο της κοινωνικής ζωής και πηγή ευχαρίστησης. Το ωράριο άρχιζε από νωρίς το μεσημέρι και λειτουργούσε και τις νυχτερινές ώρες. Η αμοιβή για την επίσκεψη ονομαζόταν βαλανικόν

Τα Βυζαντινά λουτρά χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες, στα δημόσια, στα ιδιωτικά και στα μοναστηριακά. Τα ιδιωτικά βρίσκονταν σε σπίτια πλουσίων, ενώ τα δημόσια σε κεντρικά σημεία της πόλης. Τα λουτρά αλλιώς λέγονταν και λούσμα η βανάλειο. Δεν έπαιζαν ρόλο μόνο ως ένα μέρος για την καθαριότητα των ανθρώπων αλλά ήταν και τόποι συνάντησης και ψυχαγωγίας. Η αρχιτεκτονική τους ήταν ιδιαίτερη και γενικά ήταν επιβλητικά κτίσματα. Τέλος αξιοσημείωτο είναι πως λειτουργούσαν όλες τις μέρες της εβδομάδας.

ΑΝΑΛΥΣΗ

Η Θέρμανση των λουτρών στο Βυζάντιο Η θέρμανση των λουτρών γινόταν με υπόκαυστα. Αυτό ήταν ένα σύστημα που βασιζόταν σε ένα πολύ χαμηλό υπόγειο και σε ένα υπερυψωμένο δάπεδο. Το δάπεδο αυτό είχε ως βάση του πυκνές σειρές κτιστών πεσσίκων ή στυλίσκων .Ο ζεστός αέρας προκαλείτε από την καύση κάρβουνων σε έναν κλίβανο1 και κυκλοφορεί κάτω από το δάπεδο αλλά και μέσα στους τοίχους και την τεράστια θολωτή τους οροφή. Όλο αυτό το σύστημα επέτρεπε στον αέρα την συνεχής κίνησή του. Έτσι αυτή η κυκλική κίνηση του σε συνεργασία με την συνεχόμενη καύση παρείχαν σταθερή θερμοκρασία

Η αρχιτεκτονική των λουτρών Τα λουτρά είχαν μια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Χρησιμοποιούσαν μια περίπλοκη και πολύ ειδική τεχνολογία για την θέρμανση και την μεταφορά του νερού. Τα δημόσια λουτρά , οι θέρμες θύμιζαν ναούς, περιείχαν μικρά και αντίστοιχα μεγάλα δωμάτια που ήταν πλούσια σε διακοσμημένα μάρμαρα. Ταυτόχρονα υπήρχαν πολύ πίνακες και ψηφιδωτά ,τον χώρο διακοσμούσαν επίσης αγάλματα. Εκτός από τα δημόσια υπήρχαν και τα ιδιωτικά λουτρά , μικρότερων διαστάσεων. Στον προθάλαμο των λουτρών υπήρχαν αποδυτήρια στα οποία μπορούσε κανείς να αφήσει τα ρούχα του. Αυτά τα προσωπικά αντικείμενα και ρούχα φύλαγαν ειδικοί υπάλληλοι ,οι καψάριοι.

Μετά ακολουθούσαν τα κρύα, τα χλιαρά και τα ζεστά λουτρά. Ο πρώτος καθαρισμός γινόταν σε μικρές πισίνες και στις βρύσες για ποδόλουτρο στα ψυχρά δωμάτια. Ενώ στην αίθουσα που βρισκόταν τα ζεστά λουτρά γινόταν η εφίδρωση και η τελικός καθαρισμός του ατόμου. Στην συνέχεια κανείς μπορούσε αν ήθελε να κάνει ένα κρύο μπάνιο και ακολουθούσε το στέγνωμα και η επάλειψη με μύρα.

Συγγράφει δια την παρακμήν της Εορδαίας ο επί ματαίω γηράσας Πολιτίδης Χρήστος

Υ.Γ.

1. Η φωτογραφία δεν είναι η πραγματική.

2. Να ευχαριστήσω τον κ. Κωτίδη Νικόλαο, τον κ. Κωνσταντινίδη Σπύρο και πλήθος επώνυμων και ανώνυμων για όσα στοιχεία ευρέθησαν.

Ιστορία - Πολιτισμός στην Εορδαία

Φυσικά ότι είχε σχέση με την κτηματολόγηση της περιοχής μας διατηρήθηκαν σε μεγάλο βαθμό οι παλαιότερες Οθωμανικές ονομασίες. το όνομα kepçe (ΚΕΠΤΣΕ) σημαίνει κουτάλα και βρίσκεται στο Βορειοδυτικό άκρο της Πόλεως.

Προφανώς πριν από το περιμετρικό κανάλι το οποίο μάλλον δημιουργήθηκε τη 10ετία 1055-65 η περιοχή αυτή που εκτείνεται από τους Νεομάρτυρες και φτάνει μέχρι το δρόμο του Νοσοκομείου έκανε κάποια κοιλιά, και μαζεύοντας νερά δημιουργούσε ημιελώδεις καταστάσεις, εκτιμώ λοιπόν ότι από εκεί προέρχεται αυτή η ονομασία.

Η θεματική είναι: Η Αρπαγή της Περσεφόνης απ' τον Πλούτωνα (Ελευσίνια μυστήρια ) - Ptolemais-post

Αυτή η αμφίεσις των υποκειμένων στο θεατρικό δρώμενο, που κατά τη γνώμη μου πρόκειται περί αλλοίωσης, πρόεκυψε ως εξαναγκασμός των Συλλογικοτήτων, έμμεσα ή άμεσα από την ηγεσία της Εκκλησιάς, η οποία αισθανόμενη ανασφάλεια και μη μπορώντας να καταπνίξει το έθιμο το αλλοίωσε! Από τα δέρματα, τα κουδούνια, τους σάτυρους, περάσαμε στις φουστανέλες και τις περικεφαλαίες. Και επίσης χάθηκε και απαγγελία με τους αυτοσχεδιασμούς και τις ανταποκρίσεις.

Πρόκειται για βάναυση αλλοίωση του εθίμου, μέσω εξαναγκασμού, έχουμε την επιβολή του άκρατου συντηρητισμού επί πατροπαράδοτης κληρονομιάς και επί της ουσίας μια αρχαίας παράδοσης με ήθη και έθιμα.

Οφείλουμε να επιστρέψουμε στο αρχικό έθιμο, διότι κανείς δεν καταλαβαίνει τι ακριβώς γίνεται, αν αποκοπεί από τις αρχαίες καταβολές του θα παραμείνει μετέωρο, ασυνάρτητο και ακαταλαβίστικο, δηλαδή αυτό που βλέπουμε.

Ασφαλώς να κρατήσουμε και την πανβαλκανική αμφίεση της φουστανέλας που δεν έχει σχέση με τον Πόντο.  Το κεντρικό μόρφωμα της αισθητικής των μετεχόντων πρέπει να επιστρέψει στην παράδοση.

Είναι λάθος αυτό που γίνεται.

Οι Ποντιακοί Σύλλογοι φέρουν ευθύνη.

Υ.Γ.

Το κλειδί σ' αυτό το γρίφο είναι η ανάρτηση του Παντελή Μελανοφρύδη

"Ας φορέσουν και οι Μωμόγεροι φουστανέλλαν.

Προτιμώτερον χιλιάκις από τα ανυπόφορα κουρέλια και τα εκκωφαντικά κουδούνια, και από τον διάλογον που εγίνετο συνήθως εις την τουρκικήν γλώσσαν. Οι νέοι Μωμόγεροι έγιναν ποντιομακεδονικοί και θα επικρατήσουν αναμφιβόλως, διότι αρέσουν εις όλους".

Η.Π. Μελανοφρύδης

Οι μωμοέρ’ εξέβανε
τα Φώτα, τ’ Αγιαννί’
Ατείν’ χωρία λάσκουνταν
κι αρ’ άμον παλαλοί

Έχ̌’ κι έρχουνταν οι μωμοέρ’,
τραγωδούν και σ̌υρίζ’νε
και τη χωρί’ τα κορτσόπα
ατείν’ χαρεντερίζ’νε

Οι μωμοέρ’ εξέβανε
τα Φώτα, τ’ Αγιαννί’
Ν’ αηλί τη μαυρομάναν ατ’
εμάς που ’κι θ’ ανοί͜ει

Μωμόερος θα ’ίνουμαι
και με τα γολγονόπα
Θα λάσκουμαι μεσανυχτί’
και γνεφίζω κορτσόπα

Με το είμαι μωμόερος
πασ̌κείμ’ πάντα θα είμαι;
Θα βγάλω τα ευζωνικά μ’
και μετ’ εσέν θα κείμαι

Πολιτίδης Χρήστος

Η Πόλις θρηνεί, έφυγε ο Γεώργιος Καραγιαννάκης – Ιστορικό στέλεχος της Αριστεράς
Εμβληματικός άνθρωπος, πλήρης ημερών, καλοσυνάτος, γαλήνιος, με τεράστια δράση στους αγώνες για Δημοκρατία στην περιοχή μας.
Αιωνόβιος, έζησε όλα τα δραματικά ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στην περιοχή μας, συμμετείχε με τον τρόπο του πάντα στους αγώνες του Εργατικού Κινήματος για Δημοκρατία και Κοινωνική Δικαιοσύνη.
Ήταν συστρατευόμενος με το ΣΥΡΙΖΑ.

Κατέβηκε υποψήφιος με το ψηφοδέλτιο του κ. Κοκκινίδη στις Δημοτικές εκλογές.
Ιδρυτικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ Εορδαίας.
Μέλος της ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ αλλά και ταμίας.
Στέλεχος της ΕΔΑ.
Πάντα είχε μια ιστορία ενδιαφέρουσα να αφηγηθεί, ήταν πηγή πληροφοριών για πολλούς ερευνητές στην περιοχή μας που προσπαθούν να γράψουν την ιστορική διαδρομή της Εορδαίας. Μάλιστα και η κ. Μιράντα Παυλίδου στο σημαντικό βιβλίο που εξέδωσε πρόσφατα μίλησε αρκετές φορές μαζί του αντλώντας πληροφορίες, για τη ζωή και το έργο του παππού της, του ευεργέτη της Εορδαίας Γεωργίου Παυλίδη.
Θα μας λείψουν κύριε Γιώργο, οι ιστορίες σου, οι αναλύσεις και η αγωνιστική σου διάθεση, μαζί σου κλείνει και ένας ιστορικός κύκλος.
Συλλυπητήρια εις τους οικείους του.
Συλλυπητήρια και εις όλους μας.

ΜΙΑ ΑΓΝΩΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ 40
24-10-2024
Μια φωτογραφία που βρήκε στα κιτάπια του ο φίλος Λευτέρης, μου την έδωσε προς δημοσίευση μιας και ο ίδιος δεν διαθέτει σελίδα στο f/b, έτσι ευχαρίστως εκτελώ την επιθυμία του.
Δυστυχώς δεν έχουμε κανένα στοιχείο εκτός από το ότι όπως γράφει πίσω της "τέλη του 1940", έχουμε μόνο το στοιχείο ότι είναι από κάποιο σχολείο της περιοχής Πτολεμαΐδας ή κάποια εκδρομή του στην γύρω περιοχή.
Πιθανό κάποια ή κάποιος βρει κάτι και το προσθέσουμε.
25-10-2024
Κάποιοι φίλοι επικοινώνησαν μαζί μας και μας έδωσαν τις εξής πληροφορίες.
Όπως αναφέρει και η κυρία Αναστασία Καλαϊτζή πράγματι ο εικονιζόμενος κύριος με το ξυλάκι παραπόδας είναι ο παιδονόμος του πρώτου ιδιωτικού σχολείου Πτολεμαΐδας το 1957 αλλά τότε δεν ήταν ακόμη μέτοχος ο κύριος Παπαγεωργίου αλλά ο κύριος Δάρλας με καταγωγή από την Σκύδρα. Το σχολείο ήταν στην οδό Εθνικής Αντίστασης, παραδίπλα από το παραδοσιακό (σήμερα) παντοπωλείο του Κάτσιου. Στην συνέχεια και αφού προστέθηκαν οι μέτοχοι Παπαγεωργίου και Λεσγίδου πήγε στην νέα του θέση πίσω από το παράρτημα (σήμερα) του ΕΒΕΕ, στο υδραγωγείο.
Διακρίνονται : Ο Ελευθέριος Νικολαΐδης (Ασυρματιστής του Εμπορικού Ναυτικού, εγγονός του Ανανία Νικολαΐδη), ο Σαββουλίδης Παναγιώτης (ο μόνος με γυαλιά και το καρώ πουλόβερ, έμπορος υφασμάτων), ο Ρούσκας Ηλίας (αδελφός του Αναστάσιου Ρούσκα) και οι δύο παιδιά του γουνέμπορου Ρούσκα, ο Παπαδόπουλος Χαρίτων (Γυναικολόγος), ο Μπαλαχτσής Παναγιώτης (Υπάλληλος Εμπορικής Τράπεζας), ο αδελφός του Μπαλαχτσής Ζαχαρίας και η Ευνίκη Χατζοπούλου (Ιατρός).
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΟΛΟΥΣ ΚΑΙ ΟΛΕΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΔΩΣΑΝΕ
Νικόλαος Χρ. Κωτίδης
(Ένας αθεράπευτος, ελεύθερος και αδέσμευτος
ενεργός πολίτης του Δήμου Εορδαίας)

 Δημοσιεύτηκε στην Ομάδα fb https://www.facebook.com/groups/507456546900843