Η θερινή ερωτική παράκρουση

Οι εποχικές αλλαγές του ερωτικού εγκεφάλου μας

 

Υπάρχει, άραγε, για τους ανθρώπους μια ιδανική εποχή για τις ερωτικές τους συνευρέσεις, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα θηλαστικά; Οπως αποκάλυψαν τις δύο τελευταίες δεκαετίες οι σχετικές νευροβιολογικές έρευνες, κατά την πορεία της εξέλιξης των ανώτερων θηλαστικών διαμορφώθηκαν σταδιακά δύο εξειδικευμένα εγκεφαλικά κυκλώματα που από κοινού ρυθμίζουν την ερωτική συμπεριφορά τους. Το πρώτο ομοιοστατικό κύκλωμα είναι σε θέση να αναγνωρίζει και να προετοιμάζει τον οργανισμό για την έλευση πολύ θερμότερων εποχών, ενώ ένα δεύτερο κύκλωμα επιτρέπει στον οργανισμό να αποτιμά το ενεργειακό κόστος αλλά και τα ενεργειακά αποθέματα που απαιτούνται για τη συνουσία και την αναπαραγωγή του.

Αυτά τα δύο νευρωνικά κυκλώματα εντοπίστηκαν σε μια αρχαϊκή δομή του εγκεφάλου των θηλαστικών, στον υποθάλαμο. Πρόκειται για μια εγκεφαλική δομή αποφασιστικής σημασίας για την ομοιοστατική λειτουργία του οργανισμού: δέχεται όλες τις εξωγενείς πληροφορίες από το περιβάλλον και τις αντιπαραβάλλει με τις εσωτερικές παραμέτρους του οργανισμού, ρυθμίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τις ενδοκρινικές και τις σπλαχνικές αντιδράσεις του.

Ο υποθάλαμος, λοιπόν, ελέγχει την εύρυθμη λειτουργία, την προσαρμογή και εγγυάται την ισορροπημένη ανάπτυξη του οργανισμού, καθορίζοντας όχι μόνο το πότε ή το πόσο πρέπει να τρέφεται, αλλά και πότε ή πόσο συχνά πρέπει να συνουσιάζεται. Κάτι που από αρχαιοτάτων χρόνων είχε διαισθανθεί και περιγράψει η ερωτική λογοτεχνία: διατροφή και σεξ είναι δύο στενότατα συνυφασμένες βιολογικές λειτουργίες!

Η στενότατη «διαπλοκή» της τροφής με το σεξ επιβεβαιώθηκε πρώτη φορά επιστημονικά από τις έρευνες των καθηγητών R. Foster και Τ. Roenneberg. Πριν από περίπου δεκαπέντε χρόνια, αυτοί οι δύο πρωτοπόροι ερευνητές των χρονοβιολογικών εγκεφαλικών μηχανισμών έδειξαν ότι η δραστηριότητα αυτών των δύο κυκλωμάτων του υποθαλάμου επηρεάζουν αποφασιστικά την ενεργοποίηση ή, εναλλακτικά, την απενεργοποίηση των εγκεφαλικών δομών που σχετίζονται με το σεξ και τη γονιμότητα. Με άλλα λόγια, αυτά τα εγκεφαλικά κυκλώματα καθορίζουν τους αναπαραγωγικούς ρυθμούς (ετήσιοι, εποχικοί ή διαρκείς) στα διαφορετικά είδη θηλαστικών.

Ανάμεσα στο εγκεφαλικό και το κοινωνικό «ρολόι» του σεξ

 

Αρχίζουμε λοιπόν να κατανοούμε το γιατί και κυρίως το πώς η διάρκεια της ημέρας (η λεγόμενη «φωτοπερίοδος») επηρεάζει και ενίοτε καθορίζει την ερωτική συμπεριφορά των ανώτερων θηλαστικών. Πράγματι, τα περισσότερα θηλαστικά διαθέτουν ειδικά εγκεφαλικά κυκλώματα για να αναγνωρίζουν την αύξηση της διάρκειας της ημέρας το καλοκαίρι, γεγονός που, με τη σειρά του, δημιουργεί τις αναγκαίες προϋποθέσεις για μια επιτυχή και γόνιμη συνουσία.

Το εύλογο ερώτημα είναι αν οι ίδιοι ακριβώς ή, έστω, κάποιοι ανάλογοι εγκεφαλικοί μηχανισμοί ενεργοποιούνται για να ρυθμίζουν και την ανθρώπινη ερωτική συμπεριφορά. Οταν μάλιστα γνωρίζουμε εμπειρικά ότι, σε δυσχερέστερες οικολογικές και κοινωνικές συνθήκες, η αυξημένη ερωτική δραστηριότητα των ανθρώπων κατά τους καλοκαιρινούς μήνες –κυρίως τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο– αποτελεί τη μοναδική εγγύηση ότι τα κυήματα που θα γεννηθούν έπειτα από εννιά μήνες θα έρθουν στον κόσμο την επόμενη άνοιξη, γεγονός που διασφαλίζει κάποια μεγαλύτερη βιωσιμότητά τους, σε αντίξοες συνθήκες. Οπως ισχύει για όλα τα άλλα θηλαστικά, εμείς οι άνθρωποι αφιερώνουμε πολύ χρόνο για την προετοιμασία και την ικανοποίηση των ερωτικών μας αναγκών, και αυτό γιατί το σεξ, εκτός από πηγή ηδονής, αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για την επιτυχή αναπαραγωγή μας ως ατόμων και ως είδους. Γεγονός που, από μόνο του, θα δικαιολογούσε επαρκώς τη βαρύτητα που έχει το σεξ στη ζωή μας.

Για τις σύγχρονες επιστήμες της ζωής, «ο λόγος της ενασχόλησης με το σεξ είναι πολύ απλός. Το σεξ χαρίζει στην ανθρώπινη φύση την ποικιλομορφία της, γιατί αν απουσίαζε η συνουσία, κάθε παιδί θα ήταν ακριβές αντίγραφο του γονιού του… χωρίς το σεξ δεν θα υπήρχε εξέλιξη», όπως ορθά συνοψίζει το όλο ζήτημα ο διάσημος Βρετανός γενετιστής Στιβ Τζόουνς στο βιβλίο του «Η καταγωγή του άνδρα» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΑΒΓΟ»). Καμία έκπληξη λοιπόν για το γεγονός ότι τόσο οι περίπλοκες και χρονοβόρες ερωτοτροπίες όσο και η επίτευξη της πολυπόθητης ερωτικής συνεύρεσης μεταξύ των ανθρώπων ρυθμίζονται και εξαρτώνται πρωτογενώς από ενδογενείς βιολογικούς και μόνο δευτερευόντως από εξωγενείς πολιτισμικούς παράγοντες.

Μεγάλη έκπληξη, αντίθετα, προκαλεί το τεράστιο χρονικό διάστημα που απαιτήθηκε μέχρι να αναγνωρίσουμε και να αποδεχτούμε την «πραγματική» φύση των βιολογικών παραγόντων –γονιδιακών, εγκεφαλικών και ψυχολογικών– που επηρεάζουν και σε μεγάλο βαθμό καθορίζουν τα ερωτικά μας ήθη και πάθη. Πάντως, σύμφωνα με τα διαθέσιμα δημογραφικά και στατιστικά δεδομένα, η ερωτική δραστηριότητα των περισσότερων ανθρώπων αυξάνεται όντως σημαντικά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Για παράδειγμα, από διάφορες έρευνες στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη επιβεβαιώνεται ότι οι πωλήσεις προφυλακτικών αυξάνονται κατακόρυφα κατά τους θερινούς μήνες. Η αυξημένη συνουσιακή δραστηριότητά μας κατά τους καλοκαιρινούς μήνες θα μπορούσε ενδεχομένως να εξηγηθεί με αποκλειστικά βιολογικούς όρους: να τη θεωρήσουμε δηλαδή ως ένα «κατάλοιπο» του εξελικτικού μας παρελθόντος. Θα μπορούσε, όμως, κάλλιστα και εξίσου ικανοποιητικά να εξηγηθεί όχι με βιολογικούς αλλά με κοινωνικοοικονομικούς όρους των πιο αναπτυγμένων πληθυσμών (διακοπές, περισσότερος ελεύθερος χρόνος κ.ο.κ.).

Είμαστε μόνο εγκεφαλικά ερωτόπληκτες μαριονέτες;

 

Πάντως, η ύπαρξη μέσα στον ανθρώπινο εγκέφαλο ανελαστικών ωρολογιακών μηχανισμών και αμετάβλητων νευρωνικών «ημερολογίων», ικανών να καταμετρούν τους εποχικούς κύκλους και έτσι να ρυθμίζουν τη σεξουαλική μας δραστηριότητα αποτελεί σήμερα ένα ανοιχτό επιστημονικό ζήτημα. Κι αυτό γιατί η ασφάλεια και η προσαρμογή της ανθρώπινης ζωής στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, η μαζική χρήση αντισύλληψης και άλλοι καινοφανείς κοινωνικοί παράγοντες περιπλέκουν τα στατιστικά δεδομένα. Εντούτοις, θα πρέπει να θεωρείται μάλλον βέβαιο ότι η ερωτική μας συμπεριφορά, κατά κανόνα, δεν μπορεί να υπερβαίνει τις ιδιαίτερες εγκεφαλικές προδιαγραφές μας.

Αν ρωτούσατε έναν αρκετά μεγάλο αριθμό ανδρών και γυναικών «Ποιο θεωρείτε ότι είναι το πιο σεξουαλικό όργανο του σώματός μας;», είναι βέβαιο πως θα παίρνατε τις πιο διαφορετικές απαντήσεις, ανάλογα με τα γούστα και το φύλο του ερωτώμενου. Για παράδειγμα, από διάφορες μελέτες έχει διαπιστωθεί ότι το ενδιαφέρον των περισσότερων γυναικών επικεντρώνεται αρχικά στο πρόσωπο και μόνο κατόπιν στο υπόλοιπο σώμα, χωρίς να παραβλέπουν την περιοχή του ανδρικού καβάλου.

Αντίθετα, οι περισσότεροι άντρες εξερευνούν και εστιάζουν αρχικά το ενδιαφέρον τους στα πλούσια στήθη, στις ατελείωτες γάμπες και στα τορνευτά οπίσθια. Σίγουρα όμως, σε κανέναν, άντρα ή γυναίκα, δεν θα περνούσε από τον νου να απαντήσει ότι το πραγματικό και το πιο διεγερτικό σεξουαλικά όργανο του σώματός μας βρίσκεται κρυμμένο μέσα στο κρανίο μας: είναι δηλαδή ο εγκέφαλός μας!

Ωστόσο, μεταξύ των ειδημόνων στη νευροεπιστημονική έρευνα του σεξ, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία για το ότι όλα τα σεξουαλικά «διεγερτικά» μέρη του ανθρώπινου σώματος που αναφέραμε παραπάνω, έχουν εξελιχθεί βιολογικά και προβάλλονται συστηματικά με στόχο να προσελκύουν και να ξυπνούν το σεξουαλικό μας ενδιαφέρον, καθώς και ότι ο τελικός αποδέκτης όλων αυτών των επίμονων σεξουαλικών «σημάτων» δεν είναι παρά ο εγκέφαλός μας: η πραγματική «μηχανή του σεξ» και των πιο μύχιων ερωτικών συναισθημάτων και παθών μας.

Μάλιστα, θεωρείται πλέον επαρκώς επιβεβαιωμένο ότι η ιδιαίτερη ή προσωπική λειτουργία της εγκεφαλικής μας ερωτικής μηχανής και ειδικά των νευρωνικών της κυκλωμάτων, στηρίζεται σε διαφορετικά βιοχημικά μόρια, κυρίως ορμόνες και ειδικούς νευροδιαβιβαστές. Εξάλλου, υπάρχει πλήθος διεγερτικών ή κατασταλτικών φαρμακολογικών ουσιών που μπορούν να τροποποιούν τις «ιδιωτικές» ερωτικές μας διαθέσεις και συμπεριφορές.

Ετσι, για παράδειγμα, η έντονη σεξουαλική έλξη που νιώθουμε για κάποιον ή κάποια εξαρτάται από τη φυσιολογική παραγωγή (ή την εξωγενή παροχή) μεγάλων ποσοτήτων τεστοστερόνης, ενώ η ένταση της ερωτικής έκστασης κατά την ερωτική συνεύρεση, καθορίζεται πρωτίστως από τα εγκεφαλικά επίπεδα συγκέντρωσης ντοπαμίνης που, σε συνδυασμό με τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης, παράγεται από τον εγκέφαλο των εραστών. Οσο για την ικανότητα του εγκεφάλου μας να διατηρεί αμείωτο στον χρόνο το ερωτικό μας ενδιαφέρον, αυτή εξαρτάται από την αυξημένη παραγωγή άλλων δύο ορμονών: της ωκυτοκίνης στις γυναίκες και της βασοπρεσίνης στους άνδρες.

Συνεπώς, για τη Νευροεπιστήμη θεωρείται πλέον βέβαιο ότι τόσο η ένταση της σεξουαλικής ηδονής όσο και η σφοδρότητα των ερωτικών συναισθημάτων που βιώνουμε –ακόμη και η αγάπη και φροντίδα της μητέρας για το νεογέννητο!– είναι συμπεριφορές που, σε τελευταία ανάλυση, ρυθμίζονται από βιοχημικούς παράγοντες στο εσωτερικό του εγκεφάλου μας.

Μήπως, εν τέλει, παρά τις ρομαντικές και ιδεοληπτικές αυταπάτες μας σε ό,τι αφορά την ερωτική μας συμπεριφορά, δεν είμαστε τίποτε περισσότερο από άβουλες «βιοχημικές μαριονέτες»; Ερωτόπληκτοι όχι από ελεύθερη επιλογή «μας», αλλά από την ιδιαίτερη εγκεφαλική μας κατασκευή;

https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/352283_i-therini-erotiki-parakroysi