Η ακτινογραφία της... Αλλαγής

Ντίνα Δασκαλοπούλου

Διαπρεπείς επιστήμονες ανέλυσαν τα αίτια και τα αιτιατά του φαινομένου ΠΑΣΟΚ και της συμβολής του στον κοινωνικό μετασχηματισμό της Μεταπολίτευσης, σε ημερίδα που διοργάνωσε το Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού, think tank του ΜέΡΑ25.

Τη Δευτέρα συμπληρώθηκαν 40 χρόνια από την «Αλλαγή», τη μέρα δηλαδή που το ΠΑΣΟΚ ήρθε στην κυβέρνηση και ο λαός (πίστεψε πως) ήρθε στην εξουσία – για να παραφράσω το σύνθημα που δονούσε τότε τη χώρα. Σήμερα το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται σε μια απίστευτη περιδίνηση αναζητώντας όχι μόνο αρχηγό αλλά και στίγμα και είναι ένα άλλο κόμμα αυτό που συζητά τη συναρπαστική διαδρομή που οδήγησε στον εκλογικό θρίαμβο του 1981. Το «mέta, Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού», το think tank του ΜέΡΑ25, διοργάνωσε μια εκδήλωση που αναζήτησε τις πρωταρχές ενός κινήματος που σημάδεψε μεταπολιτευτικά τη χώρα.

 

 

 

Στο πάνελ βρέθηκαν τέσσερις εξαιρετικοί ομιλητές: ο δικηγόρος, δρ Πολιτικής Κοινωνιολογίας, διδάσκων στο ΔΠΘ, Βασίλης Ασημακόπουλος· η καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ και αντιπρόεδρος του mέta, μέλος της Π.Γ. του ΜέΡΑ25, Σίσσυ Βελισσαρίου· ο δρ Πολιτικής Επιστήμης και ιδρυτής της Public Issue, Γιάννης Μαυρής· και ο επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας ΔΠΘ, Χρύσανθος Τάσσης. Με επιστημοσύνη, χειρουργική ακρίβεια και μεγάλη ενάργεια φωτίζουν όψεις του φαινομένου ΠΑΣΟΚ, «κατάρες» αλλά και παρακαταθήκες.

 

Οπως τόνισε ο Γιάννης Μαυρής, «η πρώτη περίοδος διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ (1981-1989) μπορεί να θεωρηθεί, τελικά, ως επιστέγασμα μιας ολόκληρης ιστορικής φάσης του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, διάρκειας σχεδόν 40 χρόνων, που ξεκινάει με την εμπειρία του ΕΑΜ. Η “εξόφληση” αυτή των τόσο διαφορετικών “ιστορικών γραμματίων” που επιτελείται, κλείνει ταυτόχρονα αυτήν την ιστορική περίοδο.

 

 

Ο εμφύλιος

»Η περίοδος που ανοίχθηκε μετά τη διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ υπήρξε σίγουρα η απαρχή μιας νέας εποχής για την ελληνική κοινωνία. Ετσι, μπορεί να θεωρηθεί βάσιμα ότι η διαιρετική τομή που εγγράφηκε στην ελληνική κοινωνία με την ΕΑΜική επανάσταση της Κατοχής και τη συντριβή της στον εμφύλιο πόλεμο, κατά τη δεκαετία του ’80, εξάντλησε σε ένα μεγάλο βαθμό τη δυναμική της.

 

»Το αποτέλεσμα του 1981 θεωρήθηκε, σχηματικά, ως “δικαίωση”. Σε τι συνίστατο όμως αυτή η “δικαίωση”; Πρόκειται για την κοινοβουλευτική “εκδίκηση” των ηττημένων. Πρόκειται για την επιστροφή – όχι της καρικατούρας, αλλά μιας ανάμνησης... Αυτό που θα “δικαιωθεί” το 1981 είναι οι κοινωνικοί αγώνες που διεξήγαγαν οι κυριαρχούμενες τάξεις, από την περίοδο της Κατοχής και ύστερα».

 

Ομως τι κόμμα ήταν αυτό, που προκάλεσε τον εκλογικό σεισμό του 1981; «Ανάμεσα στον Κάουτσκι και τον Μπερνστάιν», όπως το παραλλήλισε ιστορικά ο Βασίλης Ασημακόπουλος, ο οποίος τόνισε πως τότε «συγκροτείται η πρώτη αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, τόσο με όρους εθνικής όσο και ευρωπαϊκής εμπειρίας, αλλά και όπως έγινε κατανοητή εγχώρια και διεθνώς από τους σύγχρονους της εποχής.

 

»Ενα οργανωμένο μαζικό κόμμα με στρατηγικό προσανατολισμό τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, την Αλλαγή [...] κόμμα-κυβέρνηση του εκδημοκρατισμού των κοινωνικών σχέσεων και των πολιτικών δομών της χώρας, έκφραση της τάσης κοινωνικού εξισωτισμού, καθώς και των πολιτικών αναδιανομής και οικοδόμησης κοινωνικού κράτους».

 

Και πώς ακριβώς οργανώνεται το κόμμα που έδωσε –και κέρδισε– το «ραντεβού με την Ιστορία»; Οπως έδειξε ο Χρύσανθος Τάσσης, το ΠΑΣΟΚ συσπείρωσε 3+1 γενιές, εκείνη της ΕΑΜικής αντίστασης, του 114, του Πολυτεχνείου και την γενιά της Αλλαγής. Και πώς τις φέρνει στο προσκήνιο;

 

Προτάσσοντας την αυτο-οργάνωση έναντι της δομής του «κόμματος των προυχόντων» της Ν.Δ. και τη γραφειοκρατική συγκρότηση των κομμάτων της Αριστεράς, τον πολυτασικό του χαρακτήρα, με ισχυρή γείωση με την κοινωνία μέσα από τα κινήματα και τα συνδικάτα. Ολα αυτά μέχρι το 1989, «οπότε το κόμμα δεν είναι πια οραματικό και εμφανίζονται σκάνδαλα».

 

Σε μια εποχή αυταρχικών εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων από τη Δεξιά, παρατεταμένης οικονομικής κρίσης, μεγάλων κινητοποιήσεων και εντεινόμενης καταστολής, πώς το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να υποσκελίσει την παραδοσιακή Αριστερά, αλλά και πώς η Αριστερά τοποθετήθηκε απέναντί του; – αυτό το θέμα ανέπτυξε η Σίσσυ Βελισσαρίου, η οποία εστίασε ιδιαίτερα στις δυο τάσεις που εκφράστηκαν στο ΚΚΕ εσωτερικού, η μία από τον Νίκο Πουλαντζά και η άλλη από τους διανοούμενους γύρω από το περιοδικό «Πολίτης» και τον Αγγελο Ελεφάντη.

 

Τι ήταν εντέλει το ΠΑΣΟΚ εκείνη την πρώτη –και ιστορικά κρίσιμη– περίοδο; Οπως ακούστηκε από τον παλιό αγωνιστή Δημήτρη Λιβιέρατο, «άλλαξε το κοινωνικό κλίμα σε μια Ελλάδα της φοβίας, απέκτησε το δικαίωμα να εκφράζεται ο κάθε πολίτης και στο τελευταίο χωριό. Μετά, το ΠΑΣΟΚ έγινε αστικό κόμμα..., προοδευτικό βέβαια, κυριάρχησε η κοινοβουλευτική αντίληψη και όχι αυτή της βάσης».

 

Αναμνήσεις

Ο Γιάνης Βαρουφάκης έχει δημόσια μοιραστεί την ανάμνησή του από την 3η Σεπτέμβρη, όταν η μητέρα του έφερε στο σπίτι τους «ένα τόσο δα, καθόλου ελκυστικό, πράσινο βιβλιαράκι με άσπρα γράμματα» που ωστόσο τον απορρόφησε «με μια έλξη που μόνο ένας Θούριος ή ένα Κομμουνιστικό Μανιφέστο μπορούσαν να συναγωνιστούν».

 

Με αναφορές σε αυτή τη διακήρυξη ξεκίνησε τη σύντομη παρέμβασή του, για να θυμίσει πως «η ρίζα της συμφοράς βρίσκεται στην εξάρτηση της Πατρίδας μας», να παραθέσει οικονομικά στοιχεία για το τι κλήθηκε να αντιμετωπίσει το ΠΑΣΟΚ το 1981 και ο ΣΥΡΙΖΑ το 2015 («το ΠΑΣΟΚ το πάλεψε» είπε χαρακτηριστικά), αλλά και να αναφερθεί στο φαινόμενο της πασοκοποίησης που «για το ΠΑΣΟΚ πήρε χρόνια ενώ στον ΣΥΡΙΖΑ συνέβη σε 24 ώρες», ενώ μίλησε και για την αυτο-οργάνωση ως εργαλείο και πως το «το κόμμα υπάρχει για να εξυπηρετεί τα αυτόνομα κινήματα».