Το κοινωνικό καζάνι βράζει, όσο κι αν προσπαθούν να το κρύψουν - Αριστείδης Μπαλτάς, καθηγητής Φιλοσοφίας Επιστημών του ΕΜΠ και πρώην υπουργός  

Αριστείδης Μπαλτάς, καθηγητής Φιλοσοφίας Επιστημών του ΕΜΠ και πρώην υπουργός: Η Ν.Δ. επαναφέρει αναχρονιστικά τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό περιστέλλοντας ταυτόχρονα όλα τα πεδία ελευθερίας. Με πλήρη σύμπλευση της Ακροδεξιάς και με τα μεγάλα ΜΜΕ να υποκαθιστούν τα όπλα ● Η «κοινωνία της επιτήρησης», όπως έχει ονομαστεί, ανεβαίνει διαρκώς επίπεδο. Το έχουμε ήδη εμπεδώσει με την πανδημία.

 

«Η δικτατορία Πινοτσέτ αποτέλεσε το πρώτο πεδίο πειραματικής εφαρμογής του νεοφιλελευθερισμού» με την κάννη των όπλων και πρώτιστο ζήτημα την ιδιωτικοποίηση των συντάξεων. «Η πανδημία κατέστησε πασίδηλο ότι αυτή η μορφή οργάνωσης είναι καταστροφική… Ωστόσο η Νέα Δημοκρατία επαναφέρει αναχρονιστικά τον ακραίο νεοφιλελευθερισμό περιστέλλοντας ταυτόχρονα όλα τα πεδία ελευθερίας. Με πλήρη σύμπλευση της Ακροδεξιάς και τα μεγάλα μέσα μαζικής ενημέρωσης να υποκαθιστούν τα όπλα» τον Σεπτέμβριο θα έχουμε μεγάλες κοινωνικές συγκρούσεις, τονίζει στη συνέντευξή του ο ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας Επιστημών του ΕΜΠ και πρώην υπουργός Αριστείδης Μπαλτάς.

 

Από τα λίγα άτομα που παράγουν στρατηγική σκέψη, με συνθετικές ικανότητες μοναδικές, διαφωνεί με τον νέο τύπο διαδικτυακού κόμματος που προτείνουν οι κ. Μυρσίνη Ζορμπά και Αντώνης Λιάκος.

 

 

● Κύριε Μπαλτά, προεκλογικά είχε λεχθεί ότι η Νέα Δημοκρατία θα προωθούσε ένα «κράτος Πινοτσέτ». Σήμερα καταργεί συστηματικά μορφές ελευθερίας και επιβάλλει ακραίο νεοφιλελευθερισμό συμπλέοντας κατ’ ουσίαν με ακροδεξιές δυνάμεις. Πού οδηγούμαστε;

 

● Ο αείμνηστος Αγγελος Ελεφάντης σε ένα άρθρο του το 1997 στην «Αυγή» κατέληγε: «Η εικόνα του Τσε Γκεβάρα είναι ο καθρέφτης για το πρόσωπο της ντροπής μέσα στον μεταμοντέρνο κόσμο μας». Το «μεταμοντέρνο» ως κυρίαρχο ρεύμα της παγκοσμιοποίησης φαίνεται να έχει ηγεμονεύσει στα ΜΜΕ, στο διαδίκτυο, στην κοινωνική έρευνα και στους χώρους της Αριστεράς. Τι πρέπει να γίνει;

 

Επιτρέψτε μου να διαφωνήσω με την τρέχουσα χρήση του όρου «μεταμοντέρνο». Η νεωτερικότητα, την οποία το «μεταμοντέρνο» ήρθε δήθεν να «υπερβεί», ορίστηκε από τη συνάντηση των αποτελεσμάτων τριών επαναστάσεων: της βιομηχανικής (σύμφυτης με την εμπέδωση του καπιταλισμού), της επιστημονικής (σύμφυτης με τη γέννηση και την επικράτηση της σύγχρονης φυσικής επιστήμης και τις συναρτημένες εξελίξεις της τεχνολογίας) και της πολιτικής (κατά τρία βασικά «βήματα»: Αγγλική, Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση) που «εφηύρε» την κοινοβουλευτική δημοκρατία, τη διάκριση των εξουσιών κ.λπ. Προφανώς ζούμε πλήρως εντός καπιταλισμού, εντός φυσικής επιστήμης (και τεχνολογίας) και -θέλω να πιστεύω- εντός κοινοβουλευτικών θεσμών. Δηλαδή πλέουμε πλησίστιοι εντός νεωτερικότητας. Ούτε το καθεστώς, ούτε η κυβέρνηση, ούτε βέβαια η κριτική τους είναι πράγματα «μεταμοντέρνα». Αν χαρακτήριζα την ιδεολογία που κυριαρχεί, θα μιλούσα για «παροντισμό» και «ανεμελιά»: αποκηρύξτε κάθε παρελθόν, αγνοήστε το μέλλον (η κυβέρνηση μεριμνά ώστε να είναι ρόδινο), ασχοληθείτε αποκλειστικά με τον παρόντα εαυτό σας και με το πώς θα χτίσετε το βιογραφικό σας. Δηλαδή καταργήστε την πολιτική και την ίδια την κοινωνική συνθήκη. Αυτό δεν είναι ούτε «μοντέρνο», ούτε «μεταμοντέρνο». Είναι απάνθρωπη και ρηχότατη ιδεοληπτική προπαγάνδα.

 

Από την άλλη μεριά, η επίκληση του «μεταμοντέρνου» σε ό,τι αφορά την κοινωνική έρευνα δεν είναι καθόλου αθώα: θέλει κατ’ ουσίαν να συκοφαντήσει κάθε αιρετική φωνή: οτιδήποτε ασκεί κριτική στον «παροντισμό», δηλαδή στην κυριαρχία του καπιταλισμού και της «ανέμελης» διαχείρισής του, συνιστά «μεταμοντέρνο» νεφέλωμα. Αναχρονιστική, συγχυσμένη και τελικά επικίνδυνη φλυαρία που πλήττει τις αιώνιες αξίες: πατρίς, θρησκεία, οικογένεια. Και βεβαίως την «αριστεία».

 

Η αποστροφή του Αγγελου Ελεφάντη αυτόν τον «παροντισμό» και αυτήν την «ανεμελιά» ήθελε, πιστεύω, να καταδείξει: η φιγούρα του Τσε στις αφίσες παρέπεμπε στον ρομαντισμό της νιότης μας, που δικαιούμαστε μεν να νοσταλγούμε, αλλά πάντοτε ανέμελα. Δηλαδή χωρίς η μνήμη του να επηρεάζει σε τίποτε το παρόν μας, το χτίσιμο του βιογραφικού μας και το μέλλον μας, που θα είναι ούτως ή άλλως ρόδινο. Η φιγούρα του Τσε ως συστατικό στοιχείο της ιδεολογίας του «Κλικ». Καινοτόμου περιοδικού που ήθελε ακριβώς να είναι αδιάλλακτα «παροντικό». Ή πρωτοπόρα «μεταμοντέρνο». Οι λέξεις, ξέρετε, έχουν τη δική τους ιστορία...

 

● Ωστόσο πώς βλέπετε το μεταμοντέρνο «γκρέμισμα» της Ακρόπολης;

 

Ερχεστε στα λόγια μου: ο καθ’ ημάς «παροντισμός» δεν ορρωδεί προ ουδενός. Αρκεί να νεύσει ο τάδε διάσημος, ώστε να τσιμεντωθεί άρον άρον η Ακρόπολη ή αρκεί να το επιθυμεί ο δείνα εργολάβος ώστε να καταστραφεί ένας εκπληκτικός βυζαντινός δρόμος. Τούτη η κυβέρνηση δεν είναι απλώς νεοφιλελεύθερη. Είναι υπάκουος υπάλληλος των μερίδων του παρ’ ημίν κεφαλαίου, ακράδαντα κρατικοδίαιτου και ελάχιστα παραγωγικού, το οποίο εξακολουθεί να καταστρέφει ανέμελα τόπο και κοινωνία.

 

● Η λεγόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση εξελίσσεται ραγδαία με άξονα την ιδεολογικοποιημένη επιστημονική γνώση και την τεχνολογία που συντρέχει. Η Αριστερά δεν έχει αμφισβητήσει το κυρίαρχο αφήγημα του θετικισμού ή, βαθύτερα, τον καρτεσιανισμό που αναγορεύει τον άνθρωπο σε κυρίαρχο του πλανήτη. Ποιες διεργασίες πρέπει να αναπτυχθούν;

 

Εχετε δίκιο να επισημαίνετε ότι ο Καρτέσιος και ο Διαφωτισμός ολόκληρος (με καίρια εξαίρεση τον πάντοτε αιρετικό Σπινόζα) δεν αμφισβήτησε κατ’ ουσίαν ποτέ την προσταγή της Γενέσεως προς τους ανθρώπους: «Κατακυριεύσατε της Γης». Εκεί βρίσκονται οι απαρχές της λεγόμενης «ανθρωποκαίνου» γεωλογικής εποχής, εποχής που οδηγεί ραγδαία στην καταστροφή του ίδιου του πλανήτη. Οι ακραίες εκδοχές του θετικισμού επιδείνωσαν το πρόβλημα θεοποιώντας την τεχνοκρατία και ανάγοντας τα πάντα σε αριθμούς. Π.χ. η «ανάπτυξη» νοείται μόνο αριθμητικά. Αλλά δεν θα προσυπέγραφα ότι η φιλοσοφική και κοινωνική σκέψη δεν έχει αμφισβητήσει ριζικά τα παραπάνω. Αντίθετα. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα. Και μάλιστα οι αντίστοιχες ιδέες περνούν πλέον στα προγράμματα της Αριστεράς. Η εικόνα που περιγράφετε οφείλεται εν πολλοίς στο ότι κυρίαρχος δημόσιος λόγος είναι ο «τεχνοκρατικός» λόγος των στελεχών των επιχειρήσεων -κατά κανόνα αμόρφωτων ως προς οτιδήποτε εκτός του επαγγέλματός τους- και εκείνος των ακόμη πιο αμόρφωτων πολιτικών «εκπροσώπων» τους.

 

● Η τεχνητή και μηχανική νοημοσύνη τείνει να κυριαρχήσει. Η Σοσάνα Ζουμπόφ, ομότιμη Καθηγήτρια Ανθρωπολογίας του Χάρβαρντ, ονομάζει το φαινόμενο «Κατασκοπευτικό Καπιταλισμό» (εκδ. Καστανιώτης). Μάλιστα υποστηρίζει ότι «υπό αυτό το καθεστώς της μετουσίωσης της γνώσης σε εξουσία, η αυτοματοποίηση της ροής προσωπικών δεδομένων πλέον δεν αρκεί: στόχος είναι η δική μας αυτοματοποίηση. […] Η εργαλειοθηρική εξουσία γνωρίζει και τροποποιεί την ανθρώπινη συμπεριφορά, αποσκοπώντας πάντα στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων άλλων» (σ. 20). Πού οδεύουμε;

 

Ο κίνδυνος είναι απολύτως υπαρκτός. Η «κοινωνία της επιτήρησης», όπως έχει ονομαστεί, ανεβαίνει διαρκώς επίπεδο. Το έχουμε ήδη εμπεδώσει με την πανδημία. Επιπλέον γνωρίζουμε ότι κάθε φαντασμαγορική τεχνολογική καινοτομία φτάνει στην αγορά μόνο αφού έχει ήδη τεθεί σε εφαρμογή μια ισχυρότερη εκδοχή της για στρατιωτικές χρήσεις και χρήσεις «ασφαλείας». Ηδη σήμερα δεν υπάρχει σχεδόν τίποτε που να μην μπορεί να καταγραφεί με άκρα λεπτομέρεια και να χρησιμοποιηθεί κατά το δοκούν. Ωστόσο δεν πρέπει να ωθηθούμε στην τεχνοφοβία, ούτε υπάρχει λόγος πανικού. Αντίθετα, τίθεται επειγόντως η ανάγκη ενίσχυσης της δημοκρατικής άμυνας ενάντια στην άνωθεν εφαρμογή τέτοιων εξελίξεων και υπέρ της προώθησης του αντίστοιχου δημόσιου ελέγχου. Μέσω αποτελεσματικών κινητοποιήσεων, διεθνώς.

 

 

● Κατά τον δημοκρατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό η σχέση άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας είναι κομβική. Πρόκειται μεν για στρατηγική θέση του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά δεν φαίνεται να έχουν γίνει προσπάθειες να αναπτυχθεί η άμεση δημοκρατία. Ανεξάρτητα από μηχανισμούς και σε συνάρτηση με την ανάπτυξη αυτόνομων κινημάτων. Πώς νομίζετε πως πρέπει να κινηθούν τα πράγματα;

 

Κατ’ αρχάς συμφωνείτε ότι αυτόνομα κινήματα δεν δημιουργούνται κατόπιν κομματικής εντολής. Το λέει και η λέξη. Οσο κι αν συκοφαντούνται μόλις τυχόν εμφανιστούν ως δήθεν υποκινούμενα από τον ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. μπορεί μόνο να καλλιεργήσει την ιδέα και να ενθαρρύνει τέτοια κινήματα, ενόσω θα προστατεύει απολύτως την αυτονομία τους. Αλλά σήμερα αυτά δεν αρκούν. Η πολιτική της Ν.Δ. πλήττει βάναυσα κάθε ακηδεμόνευτη έκφραση, κάθε συλλογική πρωτοβουλία και τον ίδιο τον συνδικαλισμό. Και εδώ ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. οφείλει να πλέξει ένα πολύπλευρο δίχτυ προστασίας των αντίστοιχων προσπαθειών: αποτελεσματική νομική συνδρομή ως προς το πώς θα συσταθεί ένα σωματείο, το πώς θα προστατευτούν τα μέλη του από τις λογής διώξεις που προβλέπουν οι μόλις ψηφισμένοι νόμοι, παροχή χώρων, τεχνικών διευκολύνσεων κ.λπ. Προφανώς χωρίς κανένα πολιτικό «αντάλλαγμα». Για να καλλιεργηθεί η άμεση δημοκρατία. Ζωογόνα, γιατί από εκεί αναδύονται συχνά καινοτόμες ιδέες και καινοτόμες πρακτικές.

 

● Προτάθηκε ένα μεταμοντέρνο κόμμα -ας το πω έτσι- χωρίς να αναφέρεται στη στρατηγική έννοια της ηγεμονίας και με μορφή δικτύου ή δικτύων. Με δεδομένο ότι δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν τίθεται και το οικολογικό ζήτημα είναι πρωτεύον, τι πιστεύετε;

 

Εχω παρακολουθήσει τη σχετική συζήτηση. Οπου, παρά τις προσπάθειές μου, ομολογώ ότι δεν καταλαβαίνω: δίκτυα, κατά κανόνα μονοθεματικά, ήδη λειτουργούν πολλά, αρκετά κάνουν εξαιρετική δουλειά (η άμεση δημοκρατία που λέγαμε) ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. προσπαθεί να διατηρεί μαζί τους σχέσεις αμοιβαίας γονιμοποίησης. Οπότε τι θα σήμαινε το να αντικατασταθεί, όπως έχει λεχθεί, το «σώμα» του κόμματος από δίκτυα; Σήμερα το κόμμα είναι οργανωμένο κατά Ομάδες Μελών (Ο.Μ.) με τα μέλη τους -λειτουργώντας υπό καθεστώς άμεσης δημοκρατίας- να μετέχουν σε συσπειρώσεις, σωματεία, πολιτιστικούς συλλόγους, οικολογικές πρωτοβουλίες κ.ο.κ. Δηλαδή σε δίκτυα που λειτουργούν στο πλαίσιο της κοινωνίας. Η πρόταση υπονοεί, δηλαδή, ότι σήμερα δεν χρειάζονται Ο.Μ. Ωστόσο κάθε Ο.Μ. είναι το κόμμα στον χώρο της. Συνάγεται ότι «σήμερα» -κατά τον «παροντισμό» που κυριαρχεί- δεν χρειάζεται κόμμα στους επιμέρους κοινωνικούς χώρους; Αλλά τότε πώς θα λειτουργεί ένα κόμμα με «σώμα» δίκτυα; Ο πρόεδρος (και το επιτελείο του), δηλαδή ο «κεντρικός νους» που αντιστοιχεί στο εν λόγω «σώμα», θα συνομιλεί με εκπροσώπους των δικτύων και θα αποφασίζει με βάση ό,τι έχει συναποκομίσει; Και οι κεντρικές πολιτικές αντιπαραθέσεις πώς θα διεξάγονται; Μέσω αυτόματης συναίνεσης των δικτύων με τις αποφάσεις του προέδρου-κεντρικού νου; Επιστρέφουμε, δηλαδή, στην πολιτική θεολογία; Και πώς θα διαμορφώνονται τα ψηφοδέλτια όποτε τίθεται ζήτημα εκλογών; Από εκπροσώπους που θα επιλέγουν τα δίκτυα; Κατά τη μονοθεματική στόχευση καθενός; Χωρίς καμιά λειτουργία αμιγώς πολιτική και άρα πολιτικώς ενοποιητική;

 

● Εννοείτε ότι θέμα ηγεμονίας δεν τίθεται εξ ορισμού;

 

Πριν καν τεθεί ζήτημα ηγεμονίας, υπάρχει το ερώτημα της πολιτικής βαθμίδας καθ’ εαυτήν. Σχετικά αυτόνομης, όπως έχουμε μάθει, και της οποίας έργο είναι να συμπυκνώνει, να ολοκληρώνει και να εκπροσωπεί όσα τεκταίνονται στην κοινωνία. Προφανώς κατά τις αντίπαλες οπτικές των πολιτικών δυνάμεων. Από τις απαρχές της νεωτερικότητας τα κόμματα νοούνται ως πολιτικά υποκείμενα που διαθέτουν ιδία βούληση και διεκδικούν κυβερνητική εξουσία. Αλλά για δίκτυα μονοθεματικά, και άρα ετερόκλητα, ζήτημα να οικοδομηθεί ενιαία πολιτική βούληση προφανώς δεν τίθεται. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά κεντρικά πολιτικά επίδικα και ζητήματα εξουσίας. Οπότε απομένει η συναίνεση στην κεντρική πολιτική εκφώνηση, όπως θα διαδίδεται στο διαδίκτυο: η άσκηση πολιτικής δημοκρατίας και μαζί οι μεγάλες κοινωνικές διαιρέσεις, απαράκαμπτα ριζωμένες στην κοινωνία, αρχίζουν και τελειώνουν με ό,τι αποφασίσουν οι κάλπες. Κάτι γενικώς δεν πάει καλά εδώ.

 

● Και η οικολογία;

 

Η πανδημία κατέδειξε εκκωφαντικά, εκτός των άλλων, τον άκρως επείγοντα χαρακτήρα της οικολογικής προβληματικής. Από την άλλη μεριά, δίκτυα μαχητικής οικολογικής μέριμνας λειτουργούν δημιουργικά, συχνά με ευφάνταστες πρωτοβουλίες. Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. έχει κατ’ ουσίαν αποποιηθεί την «παραγωγίστικη» διάσταση της κληρονομιάς της Αριστεράς και ήδη συμπράττει με πολύμορφες δυνάμεις της οικολογίας εντός και εκτός της χώρας. Αλλά η πολιτική συναρτάται με το κοινωνικό όλον. Συντροφική στρατηγική σύγκλιση με την πολιτική οικολογία λοιπόν, με τα οικολογικά αιτούμενα να διαπερνούν κάθε έκφανση της πολιτικής μας και να συνεντάσσονται δυναμικά στον δημοκρατικό δρόμο προς τον σοσιαλισμό.