Επί του ερωτήματος της Λαϊκής Συσπείρωσης (Δ. Παπαδόπουλου) στο Δ. Σ. της ΔΕΥΑΕ για την επικινδυνότητα του νερού των αμιαντοσωλήνων που πίνουμε στην Εορδαία

Επί του ερωτήματος της Λαϊκής Συσπείρωσης (Δ. Παπαδόπουλου) στο Δ. Σ. της ΔΕΥΑΕ για την επικινδυνότητα του νερού των αμιαντοσωλήνων που πίνουμε στην Εορδαία
Εν αρχή να ευχαριστήσουμε τον εκπρόσωπο της Λαϊκής Συσπείρωσης δια την ενημέρωσιν.

Στο ερώτημα λοιπόν που έθεσε, εάν δηλαδή η εσωτερική διάβρωσις των σωλήνων αμιάντου, σ' ένα δίκτυο τεράστιο (το ποσοστό δεν το γνωρίζουμε, διότι δεν ομιλούν δια αυτό), οι ίνες του αμιάντου αν προκαλούν βλάβες στην υγεία των Πολιτών της Εορδαίας, η απάντησις ήτο ό,τι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα.
Ερώτημα Δημόσιο θέτουμε, προς την κ. Καρακασίδου και τον κ. Τσεχελίδη, εάν υπάρχουν επιστημονικές μελέτες και που στηρίζεται η απάντησή τους, ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, αυτό το είπαν ευθαρσώς, κατηγορηματικά και με ελαφρά τη καρδία.
Θεωρούμε καλή τη πίστει, ότι είναι έτσι και έχουν δίκιο.
Που βασίζεται αυτή η άποψις;
Το δίκτυο είναι αρχαίο.
Μάλιστα σε παλαιότερο Δημοτικό Συμβούλιο απάντησε ο κ. Τσεχελίδης από ότι ενθυμούμαστε, ότι πρέπει να αλλαχτεί, απλά είναι πολύ δύσκολο.
Και επειδή σκαλίζοντας το δίκτυο, βρεθήκαμε σε μια μελέτη του κυρίου: "Δρ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ν. ΓΚΕΛΗΣ
ΙΑΤΡΟΣ-ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΟΣ, ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ"
Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με τίτλο: Η ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΜΙΑΝΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΟΥ

https://gelis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=256:asbestoaam&catid=41:genika&Itemid=67
Υπάρχει επιστημονική, τεκμηριωμένη, εμπεριστατωμένη, εκτατική μελέτη που θέτει προβληματισμούς έντονους.

Δεν κραυγάζει, πρόκειται για τεχνοκρατική μελέτη που θέτει προβληματισμούς, αυτός είναι άλλωστε και ο ρόλος των επιστημών και με αυτό τον τρόπο διαφυλάσσεται η Δημόσια Υγεία!
Είναι διαφορετικό πράγμα να λες είναι προβληματική η κατάστασις, πρέπει να γίνει αλλαγή στο δίκτυο, σε σχέση με το να λες όλα καλά δεν υπάρχει πρόβλημα.
Ομιλούμε δια τις ίνες αμιάντου που λόγω φθοράς των σωλήνων καταλήγουν στο να τις πίνουμε.
Η μελέτη τα λέει αυτά. Και εμείς Δημόσιο ερώτημα θέτουμε.
Υπάρχει κάποια μελέτη που βασίζονται οι ισχυρισμοί της Διοίκησης, αιρετής ή μη, της ΔΕΥΑΕ;
Ας την παρουσιάσουν και ευθύς να συμφωνήσουμε μαζί τους.
Η μελέτη είναι πολυσέλιδη και την παρουσιάζουμε ως έχει, μαζί με το λινκ της, στο διαδίκτυο.

Ευχαριστούμε και πάλι τη Λαϊκή Συσπείρωση δια την ενημέρωσιν.
Διαβάζουμε:  https://gelis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=256:asbestoaam&catid=41:genika&Itemid=67

Η ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΜΙΑΝΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΟΥ

Δρ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Ν. ΓΚΕΛΗΣ

ΙΑΤΡΟΣ-ΩΤΟΡΙΝΟΛΑΡΥΓΓΟΛΟΓΟΣ, ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΣ
Διδάκτωο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Η ΚΑΡΚΙΝΟΓΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΑΜΙΑΝΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΟΥ

ΚΟΡΙΝΘΟΣ 2021

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Έχει αποδειχτεί ότι ο αμίαντος είναι ισχυρή καρκινογόνος ουσία και σε πολλές χώρες θεωρείται ως το πιο σημαντικό καρκινογόνο που έχει εντοπιστεί, όχι μόνον στους χώρους επαγγελματικής απασχόλησης, αλλά και έξω από αυτούς.

Οι ίνες αμιάντου, είτε εισπνευστούν, είτε καταποθούν, εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό, κυρίως στο αναπνευστιό σύστημα και άλλα όργανα, χωρίς να έχει τη δυνατότητα το ανθρώπινο σώμα να τις απομακρύνει. Η συνεχιζόμενη έκθεση στις ίνες αμιάντου οδηγεί στην αύξηση της συσσώρευσης των ινών στο ανθρώπινο σώμα, προκαλώντας μη αναστρέψιμη καρκινογένεση.

Η εγκατάσταση των ινών αμιάντου στο ανθρώπινο σώμα μπορεί να ευνοήσει την ανάπτυξη κακοήθων όγκων, όχι μόνο στο αναπνευστικό σύστημα, αλλά και σε άλλα σημεία του σώματος, μετά από παρέλευση μακρού χρονικού διαστήματος 10-40 ετών.

Για να προληφθούν οι καρκίνοι εξαιτίας του αμιάντου, θα πρέπει οι ποσότητες, στις οποίες θα εκτεθεί ο άνθρωπος, να είναι μηδενικές (NIOSH-U.S., 1972).

Προς το παρόν, δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί, εάν υπάρχει ένα επίπεδο έκθεσης για τους ανθρώπους, κάτω από το οποίο δεν θα συνέβαινε ένας αυξημένος κίνδυνος πρόκλησης καρκίνου.

Οι πληροφορίες που υπάρχουν, μέχρι σήμερα, δεν παρέχουν ενδείξεις υπάρξεως ενός ασφαλούς επιπέδου έκθεσης στον αμίαντο.

Ο αμίαντος μπορεί να απελευθερωθεί στο περιβάλλον, πόσιμο νερό ή τα υπόγεια ύδατα από τους αμιαντοτσιμεντοσωλήνες των δικτύων ύδρευσης, από τις οικοδομικές κατασκευές [παλαιωμένες σκεπές αμιαντοτσιμέντου (ελλενιτ)], αμιαντοτσιμεντένιες καπνοδόχους τζακιών και εγκαταστάσεων καλοριφέρ, αμιαντοτσιμεντένιες δεξαμενές νερού, τοίχους από αμιαντοτσιμέντο, επιχρίσματα τοίχων που περιέχουν αμίαντο, ξυλόσομπες θέρμανσης, οι θύρες των οποίων περιέχουν περιέχουν περιμετρική μόνωση από αμίαντο, θερμοσυσσωρευτές κλπ.

Τούτο μπορεί να αποτελέσει έναν συνεχή κίνδυνο καρκίνου για την κοινωνία.

Οι ίνες του αμιάντου είναι άφθαρτες. Συνεπώς η συνεχής έξοδος των ινών αμιάντου από από αμιαντοσκεπές ή τους αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, ή από οποιοδήποτε αμιαντούχο υλικό ποτέ δεν θεωρείται μικρή ή ασήμαντη, γιατί με την πάροδο του χρόνου αθροίζονται τα ποσά τους, τόσο στο περιβάλλον, όσο και μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό, εφόσον τους επιτρέπεται να εισέρχονται..

Με την παρουσία ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό ή τον ατμοσφαιρικό αέρα προστίθενται συνεχώς νέες ποσότητες αμιάντου στο ανθρώπινο περιβάλλον.

Το να επιτρέπεις την εισαγωγή και διασπορά καρκινογόνων παραγόντων στο ανθρώπινο περιβάλλον αποτελεί παράβαση της βασικής αρχής της κοινωνικής υγιεινής και προστασίας της Δημόσιας Υγείας, που απαγορεύει μια τέτοια δραστηριότητα και πράξη.

Καθήκον όλων μας είναι να προφυλάξουμε τις επερχόμενες γενεές και να παρεμποδίσουμε την επιδημία καρκίνου, που βρίσκεται διαρκώς αυξανόμενη στην εποχή μας.

Πρόλογος

Ο καρκίνος είναι μια νεοπλασία, δηλαδή η δημιουργία ενός κακοήθους όγκου, που αναπτύσσεται σ' έναν ιστό και τον καταστρέφει. Ο καρκίνος μπορεί να επεκταθεί με μεταστάσεις, σε άλλα μέρη του σώματος και ο έλεγχος του είναι αδύνατος από τον ανθρώπινο οργανισμό.

Καρκινογόνο είναι μια χημική ή φυσική ουσία που έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει νεοπλασία δηλαδή να παράγει καρκινικά κύτταρα σ΄έναν ιστό, να ευνοήσει τον άτακτο πολλαπλασιασμό τους , να δημιουργήσει έναν κακοήθη όγκο και μεταστάσεις του σε άλλους ιστούς του σώματος.

Έχει υπολογιστεί ότι στον ατμοσφαιρικό αέρα σήμερα, αποβάλλονται από τη βιομηχανία, περισσότερες από 200 καρκινογόνες ουσίες. Εκτός από αυτές, ο ανθρώπινος οργανισμός βομβαρδίζεται και από καρκινογόνες ουσίες των τροφών, των ποτών, το κάπνισμα, τις ιονίζουσες ακτινοβολίες, τη φυσική ακτινοβολία του ηλίου κ.α.

Οι καρκινογόνες ουσίες αντιδρούν με τα γονίδια των κυττάρων που περιέχουν το DNA. Το DNA περιέχει τον γενετικό κώδικα συμπεριφοράς του κυττάρου. Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει χιλιάδες γονίδια. Τουλάχιστον όμως 20 από αυτά μπορούν να μεταλλαχτούν με τις ακτινοβολίες, το κάπνισμα, διάφορες ιώσεις, τον αμίαντο και άλλα καρκινογόνα.

Η μετάλλαξη οδηγεί σε τροποποίηση του γενετικού κώδικα των γονιδίων του κυττάρου, που το αναγκάζει να παίρνει εντολές αύξησης ή μη αύξησης. Η εντολή αύξησης προκαλεί ανεξέλεγκτη αύξηση και πολλαπλασιασμό του κυττάρου, που μετατρέπεται σε καρκινικό.

Αν οι διορθωτικοί μηχανισμοί ενός οργανισμού λειτουργούν σωστά, τότε μπορεί να αποκατασταθεί η βλάβη στο DNA του κυττάρου. Αν όμως τούτο δεν συμβεί, το μετασχηματισμένο κύτταρο αναπτύσσεται και γίνεται καρκινικό και σταδιακά δημιουργείται ο κλινικός όγκος.

Ο καρκίνος αναπτύσσεται από τη δράση των εξωγενών και ενδογενών καρκινογόνων παραγόντων. Η ανάπτυξη ευνοείται, όταν μειώνεται η αντίσταση του ατόμου ή όταν μειώνεται η αποτελεσματική λειτουργία του ανοσοποιητικού του συστήματος. Μόνον ένα μικρό ποσοστό καρκίνων οφείλεται σε κληρονιμικότητα. Η πλειοψηφία των καρκίνων μπορεί να αποδοθεί στον λανθασμένο τρόπο ζωής (κάπνισμα, καθιστική ζωή, ακατάλληλα τρόφιμα), ιοντίζουσες ακτινοβολίες και το ψυχικό στρες.

Η λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος μπορεί να διαταραχτεί από το ψυχικό στρες (stress), ανάλογα με το είδος, την ένταση και τη διάρκειά του.

Η καρκινογένεση λοιπόν μπορεί να προληφθεί αν κατορθώσουμε να παρεμποδίσουμε τη δράση των περιβαλλοντικών καρκινογόνων παραγόντων. Αντί να πούμε ότι τούτο είναι ακατόρθωτο, ας συνεχίσουμε τον αντικαρκινικό πόλεμο, πληροφορώντας τους συνανθρώπους μας πως θα προφυλαχτούν από τους ήδη γνωστούς καρκινογόνους παράγοντες και να συνεργαστούμε δημιουργικά με τους κρατικούς φορείς για την απομάκρυνσή τους από το ανθρώπινο περιβάλλον, εξασφαλίζοντας έτσι όχι μόνο την υγεία και τη ζωή της παρούσης γενεάς, αλλά και των επερχομένων γενεών.

Τα κίνητρα του συγγραφέα για τη συγγραφή του παρόντος πονήματος υπήρξαν οι μνήμες των θεραπευμένων, αλλά και των νικημένων από τον καρκίνο συνανθρώπων του, που τους διέγνωσε και αντιμετώπισε κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του, ως μάχιμος κλινικός γιατρός.

Ακράδαντη και αταλάντευτη πίστη του συγγραφέα είναι το Ιπποκρατικό αξίωμα: Καλύτερα να προλαβαίνεις παρά να θεραπεύεις. Ο αμίαντος είναι υπεύθυνος για το 2% και το κάπνισμα για το 35% των θανάτων από καρκίνο. Αναχαιτίζοντας την εξάπλωση του αμιάντου και των άλλων καρκινογόνων συμμετέχουμε ενεργητικά στην επιβίωσή μας.

Τί είναι ο αμίαντος;

 

Ο αμίαντος είναι ένα ορυκτό (πυριτικό άλας του μαγνησίου ή του σιδήρου ή και των δύο, γνωστό από την αρχαιότητα για την εξαιρετική αντοχή του στη φωτιά. Στη φύση ανευρίσκονται 6 τύποι αμιάντου, ο χρυσοτιλικός ή χρυσοτιλίτης ή χρυσοκέραμος (chrysotile), κροσιδολίτης, αμοσίτης, ανθοφυλλίτης, τρεμόλιθος ή τρεμολίτης και ο ακτινολίτης.

 

Οι κυριότερες αμιαντοπαραγωγές χώρες είναι ο Καναδάς, Ρωσία, Ιταλία, Κύπρος, Ν. Αφρική, Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία, ΗΠΑ, Ελλάδα.

Ο αμίαντος χρησιμοποιείται στη βιομηχανία και την οικοδομική, κυρίως τα τελευταία 100 χρόνια. Ο αμίαντος αποτελείται από συμπυκνωμένες ίνες, που χαρακτηρίζονται από φυσικές και χημικές ιδιότητες, που δεν παρατηρούνται σε άλλα υλικά, όπως η μεγάλη αντοχή και ελαστικότητα, αντίσταση στα οξέα και αλκάλεα, αντοχή στις υψηλές θερμοκρασίες (100°C - 1700°C), αντίσταση στον ηλεκτρισμό και μεγάλη θερμομονωτική ικανότητα.

Σήμερα ο αμίαντος έχει πάνω από 3.000 χρήσεις (υφαντική, σχοινιά, χαρτί, μονωτικά υλικά, διηθητικές μεμβράνες, ενδύματα ασφαλείας, αυλαίες θεάτρων, προστατευτικές ταπετσαρίες, στην ηλεκτρολογία, στη μόνωση σωλήνων, κλιβάνων, λεβήτων, σε πλοία και εργοστάσια. Κυρίως, όμως, χρησιμοποιείται για την παραγωγή προϊόντων αμιαντοτσιμέντου, τα οποία απορροφούν τα 2/3 περίπου της παγκόσμιας παραγωγής αμιάντου π.χ. αμιαντοτσιμεντόπλακες, αμιαντοτσιμεντοσωλήνες ύδρευσης και αποχέτευσης κ.λπ.).

Χρησιμοποιείται επίσης στην κατασκευή σιαγόνων των φρένων (τακάκια), προστατευτικών πυροσβεστικών στολών, ταχυδρομικών σάκων, πτερύγων αεροπλάνων, ζωνών ασφαλείας, τηλεφωνικών θαλάμων, σωλήνων υγραερίων, υλικών βαφής τοίχων και καπνοδόχων, στη γλυπτική, την κεραμική κ.λπ.

Ο αμίαντος θεωρείται ως ένα από τα πιο επικίνδυνα υλικά που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος. Η παρατεταμένη εισπνοή ινών αμιάντου προκαλεί μια χρόνια φλεγμονή των πνευμόνων, την αμιάντωση, που χαρακτηρίζεται ως επαγγελματική νόσος. Η αμιάντωση (asbestosis) είναι η σημαντικότερη αλλαγή που προκαλείται στο πνευμονικό παρέγχυμα μετά από μια περιβαλλοντική και επαγγελματική έκθεση σε ίνες αμιάντου Η αμιάντωση χαρακτηρίζεται ως διάχυτη διάμεση πνευμονική ίνωση [diffuse interstitial pulmonary fibrosis], [Yoon Ki Cha, et al (2016)].

Ο αμίαντος έχει αποδειχθεί ότι είναι καρκινογόνος ουσία και μάλιστα, από τις ισχυρότερες. Αυτό αποδείχθηκε και πειραματικά, αλλά και μετά από κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες και παρατηρήσεις που έγιναν σε εργαζόμενους σε ορυχεία αμιάντου και βιομηχανίες επεξεργασίας και εφαρμογής του αμιάντου. Αυτοί που εργάζονται στη βιομηχανία αμιάντου αντιμετωπίζουν δέκα φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να προσβληθούν από καρκίνο των πνευμόνων, συγκριτικά με τον μέσο όρο προσβολής των ανθρώπων έξω από το επάγγελμα (WHO, 1973).

Όλες οι μορφές αμιάντου είναι επιβεβαιωμένο σήμερα ότι είναι καρκινογόνες και γι΄αυτό πρέπει, αφ΄ενός να απαγορευτεί τελείως η χρήση τους στη βιομηχανία και αφ΄ετέρου να απομακρυνθεί κάθε εστία αμιάντου από το περιβάλλον (Eiji Yano, 2018)

Τι είναι οι ίνες του αμιάντου και πώς διασπείρονται στο ανθρώπινο περιβάλλον;

Ο αμίαντος και τα προϊόντα του περιέχουν τις ίνες του αμιάντου, οι οποίες είναι ορατές (σαν κοντές κλωστές) και αόρατες με το γυμνό μάτι, μεγέθους από 5-200 μικρά (μικρόν = ένα εκατομμυριοστό του μέτρου). Οι τελευταίες γίνονται ορατές μόνο με το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο (Merewether 1938).

Οι ίνες του αμιάντου διασπείρονται στην ατμόσφαιρα στα ορυχεία αμιάντου, στις βιομηχανίες παραγωγής προϊόντων που περιέχουν αμίαντο, στους τόπους εργασίας και χρησιμοποίησης προϊόντων που υφίστανται φθορά, με επακόλουθο την απελευθέρωση των ινών.

Όπου υπάρχει σκόνη αμιάντου εκεί υπάρχουν και αόρατες ίνες, οι οποίες είναι και οι επικίνδυνες για τον άνθρωπο που έχουν μήκος 5-50 μικρά. Ίνες διαμέτρου μικρότερης των 0,5 mm είναι πιο ενεργητικές στην παραγωγή όγκων (WHO 1976).

Στην ατμόσφαιρα των πόλεων αιωρούνται ίνες αμιάντου από την τριβή των σιαγόνων των φρένων που φέρουν κάλυψη από αμίαντο.

 

 

Ο αμίαντος που χρησιμοποιείται στις οικοδομικές εργασίες και τα τσιμεντοπροϊό ντα του δε γίνεται εισπνευστός αρχικά. Με την πάροδο όμως του χρόνου , καθώς γηράσκει το τσιμέντο και φθείρεται, απελευθερώνονται ίνες αμιάντου στο περιβάλλον.

Οι ίνες αμιάντου μπορεί να ανευρεθούν στον ατμοσφαιρικό αέρα και στο πόσιμο νερό ,σε ποικίλους αριθμούς. Οι ίνες αυτές μπορεί να ανιχνευτούν σε δείγματα ατμοσφαιρικού αέρα και σε δείγματα νερού των ποταμών με αμιαντούχα πετρώματα, ή μολυσμένες λίμνες (στις οποίες έχουν απορρίψει κατάλοιπα των αμιαντούχων ορυκτών) ή από το λιωμένο χιόνι, πάνω σε αμιαντούχους βράχους.

Η φθορά των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων και η ποιότητα του νερού προκαλούν απελευθέρωση ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό. Οι ίνες αυτές πίνονται, αλλά και εξέρχονται στο περιβάλλον των κατοικιών, αφού με το νερό αυτό πλένονται ρούχα και κλινοσκεπάσματα. Έχουν βρεθεί τροφές και ποτά που περιέχουν ίνες αμιάντου.

Έχει αποδειχτεί η παρουσία ινών αμιάντου στους πνεύμονες ατόμων του γενικού πληθυσμού (Churg και Warnock 1980) και σε παιδιά (Haque και Kanz 1988). Τούτο σημαίνει ότι πολλοί από μας έχουν εκτεθεί στον αμίαντο, χωρίς να το γνωρίζουμε από την παιδική μας ηλικία, ακόμη.

Γι' αυτό έχει απαγορευτεί η χρήση αμιάντου στην οικοδομική στις Η ΠΑ, Ιαπωνία, Ιταλία, Δανία και άλλες χώρες. Έχει υπολογιστεί ότι θα ξοδευτούν 100-150 δισεκατομμύρια δολάρια στις Η ΠΑ για την απομάκρυνση οποιασδήποτε αμιαντοτσιμεντοκατασκευής ή άλλου αμιαντούχου υλικού, ιδίως από τα σχολεία (Corn, 1989).

Η Ιταλία υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες αμιαντοπαραγωγούς χώρες και μια πολύ μεγάλη καταναλώτρια αμιαντούχων προϊόντων κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα μεχρις ότο απαγορεύτηκε η χρήση του αμιάντου στην Ιταλία το 1992 (Daniela Marsili, 2017) .

Οι ίνες του αμιάντου, εφόσον εισαχθούν στον οργανισμό με την εισπνοή ή με την κατάποση, δεν αποβάλλονται ή ένα μόνον ποσό τους αποβάλλεται μετά από πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα (WHO 1976).

Πώς αποδεικνύεται n καρκινογονικότητα του αμιάντου;

Σε διάφορα πειραματικά συστήματα απέδειξαν ότι η καρκινογένεση από τον αμίαντο ακολουθεί δύο αρχικά στάδια. Το στάδιο της έναρξης και το στάδιο της προαγωγής. Οι καρκινογόνες ουσίες που κάνουν έναρξη της νόσου μπορούν να αντιδράσουν με το DNA των κυττάρων και να προκαλέσουν αλλαγές στο γενετικό υλικό, που μπορούν να κληρονομηθεί.

Το στάδιο της προαγωγής ευνοεί τον πολλαπλασιασμό και επέκταση των κυττάρων, που έχουν υποστεί την έναρξη της καρκινογένεσης, κατά τρόπο που ευνοεί την ανάπτυξη κακοήθειας. Βρέθηκε λοιπόν, ότι ο αμίαντος εκπληρώνει αυτές τις δύο προδιαγραφές και θεωρείται πλήρες καρκινογόνο. Έτσι π.χ. η ενδοϋπεζωκοτική ή ενδοπεριτοναϊκή ένεση ινών αμιάντου προκαλεί μεσοθηλίωμα (κακοήθης όγκος) και με τρόπο που εξαρτάται από τη δόση που χορηγείται (Mossman και Gee, 1989).

Η αναπνευστική έκθεση στις ίνες του αμιάντου έχει σχετιστεί με τηξ πρόκληση διάχυτου κακοήθους μεσοθηλιώματος στους ανθρώπους.[diffuse malignant mesothelioma (DMM)].

Παρά τις ερευνητικές προόδους που έχουν γίνει όσον αφορά τη μοριάκή ανάλυση του DMM και τις έρευνες που έχουν γίνει σε πειραματόζωα, εν τούτοις εξακολουθούν να παραμένουν αδιευκρίνιστοι οι καρκινογόνοι μηχανισμοί.

Υπάρχουν τρείς βασικές υποθέσεις, που αφορούν την παθογένεση του διάχυτου κακοήθους μεσοθηλιώματος, που συνοψίζονται στα εξής:

(1) Η θεωρία του οξειδωτικού στρες, που βασίζεται στο γεγονός ότι τα φαγοκύτταρα που καταβροχθίζουν τις ίνες του αμιάντου παράγουν μεγάλες ποσότητες ελευθέρων ριζών, λόγω της ανικανότητάς τους να πέψουν τις ίνες αμιάντου. Επιπλέον, σύμφωνα με τις υπάρχουσες επιδημιολογικές μελέτες οι ίνες αμιάντου που περιέχουν σίδηρο φαίνεται να είναι πιο καρκινογόνες.

National Asbestos Meeting June 23-24, 2011, Asbestos Exposure and Disease, Christopher P. Weis, Ph.D., DABT. Senior Toxicologist – Office of the Director National Institute of Environmental Health Science. Νational Institute of Environmental Health Sciences

(2) Η θεωρία της εμπλοκής των χρωμοσωμάτων. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία οι ίνες του αμιάντου βλάπτουν τα χρωμοσώματα , κατά τη διαίρεση των κυττάρων.

(3) Η θεωρία της προσρόφησης πολλών ειδικών πρωτεϊνών καθώς επίσης και καρκινογόνων ή χημικών ουσιών, στις οποίες περιλαμβάνονται και αυτές του καπνίσματος.

Η αποσαφήνιση των κύριων μηχανισμών που περιλαμβάνονται στο διάχυτο κακόηθες μεσοθηλίωμα θα ήταν χρήσιμη για την ανάπτυξη στρατηγικών πρόληψης του διάχυτου κακοήθους μεσοθηλιώματος στα άτομα, πού ήδη έχουν εκτεθεί στον αμίαντο (Toyokuni S, 2009).

Εκτός από το νερό, υπάρχουν ίνες αμιάντου στα άλλα ποτά, τρόφιμα, φάρμακα κλπ.;

Εκτός από την παρουσία ινών αμιάντου στο νερό είναι γνωστό ότι τα φίλτρα αμιάντου και ο ακαθάριστος τάλκης (talc) μπορεί να χρησιμοποιούνται στη βιομηχανία επεξεργασμένων τροφίμων π.χ. ζαχάρεως, λαχανικών, λαδιού, λαρδιού και του ρυζιού με φλοιό. Τα επίπεδα ινών αμιάντου που ανευρίσκονται σ' αυτές τις περιπτώσεις είναι παρόμοια μ' αυτά που ανευρίσκονται στα νερά, το λιωμένο χιόνι, και τα νερά ποταμών (Cunningham and Ponterfract 1971, Wolff και Oehme, 1974).

Γενικά, έχει συμφωνηθεί ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της χρησιμοποίησης τάλκη στην περινεϊκή χώρα και της πρόκλησης καρκίνου της ωοθήκης (Penninkilampi R, Eslick GD., 2018).

H χρησιμοποίηση σκόνης του καλλυντικού ταλκ από γυναίκες σχετίζευαι με τη δημιουργία μεσοθηλιώματος. Τα προιόντα που περιέχουν σκόνη καλλυντικού ταλκ έχουν χρησιμοποιηθεί επί δεκαετίες. Η εισπνοή ταλκ μπορεί να προκαλέσει πνευμονική ίνωση υπό τη μορφή κοκκιωματωδών όζων. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται τάλκωση (talcosis).

H έκθεση στο ταλκ δεν έχει ενοχοποιηθεί μόνον για την πρόκληση μεσοθηλιώματος, αλλά και για την πρόκληση καρκινωμάτων των ωοοθηκών και γυναικολογικ΄ων όγκων..Η σκόνη του εμπορεύσιμου ταλκ περιείχε αμίαντο και η χρησιμοποίηση του ταλκ συνοδευόταν από εκπομπή εισνεόμένων ινών αμιάντου στον ατμοσφαιρικό αέρα. Οι βιοψίες λεμφαδένων ατόμων που έπασχαν από μεσοθηλίωμα αποκάλυψαν την παρουσία ανθοφυλιτικού και τρεμοίτικού αμιάντου (Slomovitz B. et al, 2021)

Απαγορεύεται η χρησιμοποίηση φίλτρων αμιάντου, στην παρασκευή φαρμάκων (US-FDA 1976). Επίσης δεν έχουν αξιολογηθεί οι οδοντιατρικές εφαρμογές του αμιάντου που γίνονται σε ορισμένες περιοδοντικές ή προσθετικές εργασίες (Infante και Lemen 1976).

Υπάρχει ασφαλές όριο έκθεσης στον αμίαντο;

Προς το παρόν, δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί εάν υπάρχει ένα επίπεδο έκθεσης για τους ανθρώπους, κάτω από το οποίο δεν θα συνέβαινε ένας αυξημένος κίνδυνος πρόκλησης καρκίνου (WHO 1977).

Ποιές νόσοι μπορεί να προκληθούν μετά από έκθεση στον αμίαντο;

Έχουν αποδειχτεί από χρόνια οι κίνδυνοι στους οποίους μπαίνουν όσοι ασχολούνται επαγγελματικά με τον αμίαντο, καθώς και όσοι εκτίθενται ο' αυτόν στην υπόλοιπη κοινωνία. Μετά από έκθεση στον αμίαντο μπορεί να προκληθούν οι ακόλουθες καταστάσεις:

1.Αμιάντωση ή Ίνωση των πνευμόνων: Παρατηρείται σ' αυτούς που εισπνέουν χρονίως ίνες αμιάντου. Η νόσος καταλήγει εντός ετών στο θάνατο. Είναι δυνατόν να αναπτυχθεί επί αμιαντώσεως καρκίνος, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και χωρίς αυτήν. (Κωνσταντινίδης 1977).

Αμιάντωση και μη μικροκυτταρικό καρκίνωμα του πνεύμονος [Asbestosis and non-small cell lung carcinoma, NOS (7469998482).jpg]

 

2. Μη θανατηφόρες επιπλοκές από την εισπνοή αμιάντου. Μπορεί να προκληθεί καλοήθης υγρά πλευρίτιδα, υπεζωκοτικές πλάκες και τύλοι εξ αμιάντου. (Κωνσταντινίδης 1977).

3. Μεσοθηλίωμα: Τούτο είναι είδος καρκίνου που αναπτύσσεται στον υπεζωκότα (υμένας που περιβάλλει τους πνεύμονες) και το περιτόναιον (υμένας που περιβάλλει τα σπλάχνα της κοιλιάς).

Η νόσος είναι θανατηφόρος μέσα σε τρία χρόνια, αν δεν αντιμετωπιστεί και σε 5 χρόνια, αν χορηγηθούν ορισμένα φάρμακα.

 

Το μεσοθηλίωμα εκδηλώνεται μέσα σε 5-40 χρόνια μετά την έκθεση στον αμίαντο. Το μεσοθηλίωμα του υπεζωκότος δημιουργείται με την εισπνοή, ενώ του περιτοναίου με την κατάποση αμιάντου. (Κωνσταντινίδης 1977).

Η αναφορά της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας το 1976 στον Διεθνή Παράγοντα για την Έρευνα του Καρκίνου (International Agency for research on Cancer) περιγράφει την πρόκληση μεσοθηλιωμάτων και καρκίνων του πνεύμονος σε ποντικούς, μετά από εισπνοή αμιάντου επί μίαν ημέρα.

Άλλες βιβλιογραφικές πηγές αναφέρουν ότι η σύντομη και η διαλλείπουσα έκθεση παιδιών και οικοκυρών (που καθάρισαν τα ρούχα εργατών που δούλευαν σε αμιαντοβιομηχανίες) είχαν ως επακόλουθο, μετά από χρόνια την πρόκληση μεσοθηλιωμάτων. (Huncharek και συν. 1989).

4. Καρκίνος του Πνεύμονος: Ο καρκίνος του πνεύμονος έχει αποδειχτεί σε εργαζόμενους στις αμιαντοβιομηχανίες (Mc Donald και Mc Donald 1987).

Ο καρκίνος αυτός εκδηλώνεται μετά από 20-30 χρόνια από την έκθεση στον αμίαντο.

 

5. Καρκίνοι άλλων περιοχών του σώματος: Τα άτομα που έχουν εκτεθεί στον αμίαντο, στους τόπους εργασίας τους, αναφέρεται ότι μπορούν να παρουσιά­σουν καρκίνους του πεπτικού συστήματος, του λάρυγγος, των νεφρών, του παγκρέατος, των ωοθηκών και του μαστού (Enterline et al 1987).

 

Μια περίπτωση καρκίνου του λάρυγγος, μετά από έκθεση σε αμίαντος ενός επόπτη οικοδομικών κατασκευών. Roh S, Park S, Tae G, Song J. Ann Occup Environ Med. 2016 Aug 8;28:34.

Έχει υποστηριχτεί επίσης η αύξηση του κινδύνου πρόκλησης λεμφώματος (Doll και Peto 1987). Ο Kishimoto et al (1987 και 1988) αναφέρει την πρόκληση οξείας μυελοκυτταρικής λευχαιμίας μετά από έκθεση στον αμίαντο.

Ποια είναι η θνησιμότητα εξαιτίας του αμιάντου;

Το 2% των θανάτων από καρκίνο οφείλονται στην έκθεση στον αμίαντο. Είχε υπολογιστεί ότι 131.200 άτομα θα πέθαιναν στις ΗΠΑ από καρκίνο, από το 1985 μέχρι το 2009, σαν επακολούθο επαγγελματικής έκθεσής τους, κατά το παρελθόν στον αμίαντο. Από αυτούς περίπου 21.500 θάνατοι θα προκαλούνταν από κακοήθη μεσοθηλιώματα, 76.700 θάνατοι θα προκύψουν από καρκίνο των πνευμόνων και 33.000 θάνατοι από γαστρεντερικούς καρκίνους. (Enterline 1981, Mc Donald, Mc Donald 1981, Nicholson et al 1982, Walker 1982).

Οι διεθνείς μελέτες της υγείας των εργατών αμιαντοβιομηχανίας είναι εστιασμένες κυρίως στις καλά τεκμηριωμένες νόσους που οφείλονται στην έκθεση στον αμίαντο, δηλαδή την αμιάντωση, το κακόηθες μεσοθηλίωμα και τον καρκίνο του πνεύμονος.

Το 2012 ο International Agency for Research on Cancer είχε αναγνωρίσει τον αμίαντο ως αιτιολογικό παράγοντα για τον καρκίνο του λάρυγγος και της ωοθήκης . Η συσχέτιση της έκθεσης στον αμίαντο και της πρόκλησης διαφόρων άλλων τύπων καρκίνου παραμένει αμφιλεγόμενη (Laura Van den Borre and Patrick Deboosere, 2015).

Υπάρχουν επικίνδυνες ίνες αμιάντου στον ατμοσφαιρικό αέρα των πόλεων;

Υπενθυμίζουμε ότι τα αυτοκίνητα παλαιών τεχνολογιών χρησιμοποιούσαν φρένα με σιαγόνες που περιείχαν αμίαντο. Αν και δεν κυκλοφορούν σήμερα τοιαύτα αυτοκίνητα, εν τούτοις οι ίνες αμιάντου που έχουν απελευθερωθεί στο περιβάλλον δεν έχουν εξαφανιστεί και μπορούν και αυτές να έρχονται και να επανέρχονται στον ατμοσφαιρικό αέρα. Δεν υπάρχουν αναφορές για τα επίπεδα των ινών αμιάντου στην ατμόσφαιρα, τουλάχιστον για τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδος.

Σε έρευνα που έκαναν o Krakowiak et al (2009) στην Πολωνία, συλλέγοντας ίνες αμιάντου στον ατμοσφαιρικιό αέρα, βρέθηκε ότι υπήρχαν σ΄αυτόν ίνες κροσιδολίτη και χρυσοτιλίτη αμιάντου σε ποσότητες που κυμαίνονταν από 0.0010-0.0090 f/cm .

Οι υψηλότερες συγκεντρώσεις παρατηρήθηκαν στα αμέσως γειτνιάζοντα κτίρια , όπου υπήρχαν μεγάλες συσσωρεύσεις κατεστραμμένων αμιαντούχων υλικών, σε σύγκριση με περιοχές συλλογής δειγμάτων αέρα από περιοχές που απείχαν 100-300 μέτρα από τα αμιαντούχα κτίρια ή αντιμετωπίστηκαν ως ελεύθερα από την παρουσία αμιάντου.

Αποκαλύφθηκε επίσης ότι ακόμη και το πιο ελαφρύ φύσημα του ανέμου (1 m/s) παίζει σημαντικό ρόλο στη διασπορά των ινών του αμιάντου γύρω από την περιοχή συσσώρευσης του αμιάντου.

Θα ήταν πολύ χρήσιμο να δημιουργηθούν χάρτες εξάπλωσης των εισπνεόμενων ινών αμιάντου, των κατοικημένων περιοχών, ώστε έγκαιρα να δημιουργηθούν μελέτες απομάκρυνσης των εστιών συσσώρευσης αμιαντούχων υλικών (Krakowiak et al 2009).

 

Η παρουσία ινών αμιάντου στο ανθρώπινο περιβάλλον έχει αποδειχτεί πλέον ότι είναι μια επιδημιολογική καταστροφή που οφείλεται στον άνθρωπο. Η παρεμπόδιση έκθεσης του πληθυσμού στον αμίαντο στις περισσότερες χώρες του Πλανήτη μας, πρακτικά είναι ανεπαρκής.

Θα πρέπει να γίνει ριζική αναθεώρηση των προγραμμάτων και πολιτικών που αφορούν την εξάλειψη κάθε είδους αμιάντου, την απαγόρευση νέων χρήσεών του και της διαχείρισης της απομάκρυνσης οποιασδήποτε αμιαντοκατασκευής από το ανθρώπινο περιβάλλον.

Θα πρέπει οπωσδήποτε να επανενεργοποιηθεί το πρόγραμμα του Ιnternational Labor Organization/World Health Organization Joint Program for the Elimination of Asbestos-Related Diseases.Δεν υπάρχουν ασφαλή αντικαρκινικά όρια έκθεσης στις ίνες αμιάντου.

Όμως, έχουν προταθεί ως όρια αριθμού ινών αμιάντου στον ατμοσφαιρικό αέρα οι 1000 ίνες/m³στις περιπτώσεις έκθεσης κατά την αφαίρεση αμιαντούχων κατασκευών και αμιαντούχων προϊόντων (Furuya S, et al, 2018)

Πως ανιχνεύονται οι ίνες του αμιάντου στον ατμοσφαιρικό αέρα και το νερό;

Υπάρχουν πάνω από 30 διαφορετικές μέθοδοι σε χρήση για την ανίχνευση ινών αμιάντου στον ατμοσφαιρικό αέρα., το νερό, τη σκόνη και τα προϊόντα γης. Παρά τούτο κυρίως μόνον με τρεις μεθόδους ελέγχεται η μόλυνση του ατμοσφαιρικού αέρα από ίνες αμιάντου, τουλάχιστον από Βρετανούς ειδικούς. Αυτές είναι:

Α. Μικροσκόπηση με διάταξη αντίθετης φάσης (μέτρηση με φίλτρο μεμβράνης) [Phase contrast microscopy (PCM) (Dodson RF, et al, 2008)

altalt

Β. Σάρωση με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο [Scanning electron microscopy (SEM)]. (WHO 1976).

Γ. Ηλεκτρονική μικροσκόπηση εκπομπής [Τransmission electron microscopy (TEM)] (WHO 1976).

alt

Παραδοσιακά, οι ποσοτικές και ποιοτικές αναλύσεις του αμιάντου στον αέρα και το νερό γίνονται με τη βοήθεια διαφόρων τύπων ηλεκτρονικών μικροσκοπίων (Scanning και transmission electron microscopy) (WHO 1976).

Η μικροχημική ανάλυση των ινών μπορεί να γίνει όταν αυτή η τεχνική μπορεί να συνδυασθεί με αναλυτικό όργανο ακτίνων Χ (X-ray analytical equipment). (WHO 1976) και επιτρέπει συλλογή μορφολογικών, δομικών και χημικών πληροφοριών, που επιτρέπουν τη μοναδική εντόπιση των ινών όλων των τύπων.

Το νερό διέρχεται μέσα από μικροπορικά και πυρηνοπορικά φίλτρα. Μετά τη δίοδο του νερού τα φίλτρα καλύπτονται με άνθρακα. Στη συνέχεια διαλύονται και αφήνουν το στρώμα του άνθρακα που περιέχει τις ίνες προς εξέταση στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο μεταβίβασης (Transmission Electron Microscopy).

Οι ίνες του αμιάντου μπορεί να εντοπιστούν με ανιχνευτές ινών. Αυτή όμως η ανίχνευση δεν επιτρέπει τη διάκριση των ινών του αμιάντου από τις ίνες άλλων υλικών, όπως του υαλοβάμβακα, γύψου, κλπ.

Οι ερευνητές στο πανεπιστήμιο του Hertfordshire του Ενωμένου Βασιλείου έχουν αναπτύξει έναν νέου τύπου ανιχνευτή, η λειτουργία του οποίου στηρίζεται στον ταχύ εντοπισμό των ινών του αμιάντου, χωρίς να σταλούν δείγματα στο εργαστήριο.

Η μέθοδος στηρίζεται στο γεγονός ότι οι ίνες αμιάντου όταν εκτίθενται σε μαγνητικό πεδίο αλλάζουν προσανατολισμό. Αυτή την ιδιότητα την έχει αποκλειστικά ο αμίαντος , μεταξύ των υλικών που αποτελούνται από ίνες.

Ο αμίαντος έχει μια πολύπλοκη κρυσταλλική δομή, που περιέχει διάφορα μέταλλα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται πυρίτιο, μαγνήσιο και σίδηρος. Τα άτομα του σιδήρου είναι αυτά που προσδίδουν μαγνητικές ιδιότητες στον αμίαντο, χωρίς όμως να έχει διευκρινιστεί πλήρως αυτός ο μηχανισμός.

Ο εντοπισμός των ινών γίνεται με ειδική συσκευή λέιζερ. Αφού εντοπιστούν οι ίνες διέρχονται από ένα μαγνητικό πεδίο και αν είναι ίνες αμιάντου, τότε με τη βοήθεια σκέδασης του φωτός παρακολουθείται αν ευθυγραμμίζονται με το μαγνητικό πεδίο (Stopford C, et al, 2013).

Ο εισπνεόμενος αμίαντος κατακρατείται μέσα στον οργανισμό;

Μετά από χορήγηση ραδιενεργού αμιάντου, με εισπνοή σε επίμυες παρατηρή­θηκε το εξής: Το 35% του ραδιενεργού κροσιδολίτη αμιάντου που εισπνεύστηκε εναποτέθηκε επί των ιστών του αναπνευστικού συστήματος. Η μισή από αυτή την ποσότητα φιλοξενείται στους ανώτερους αεραγωγούς (μύτη, ρινοφάρυγγας, λάρυγγας) και καθάρισε, με την κατάποση, προς τον γαστρεντερικό σωλήνα, μέσα σε μια ώρα.

Από την υπόλοιπη ποσότητα που μπήκε στους πνεύμονες το 73% αυτής απομακρύνθηκε μέσα σε 30 ημέρες. Το υπόλοιπο 27% κυκλοφορούσε μέσα στο σώμα ή είχε παραμείνει μέσα στους πνεύμονες. (Evans και συν 1973, WHO 1976).

Η άποψη αυτή ισχύει και σήμερα και την επιβεβαιώνει και ο Mancuso (1990) και ο Selicoff (1990).

Ο αμίαντος είναι καρκινογόνος παράγοντας και παραμένει μέσα στο σώμα και δεν μπορεί να απομακρυνθεί, ούτε η καρκινική διεργασία να αναστραφεί.

(Mancuso 1990)

Τι γίνεται ο αμίαντος που παραμένει μέσα στο σώμα;

Ο Selikoff (1990) μας έγραψε:

«Γνωρίζουμε ότι ο καταπινόμενος (πεπτόμενος) αμίαντος γρήγορα εμφανίζεται (μέσω του θωρακικού πόρου) στην κυκλοφορία του αίματος και στη συνέχεια διασπείρεται αιματογενώς στα ποικίλα όργανα.

Τούτο έχει αποδειχτεί. Ίσως η καλύτερη εργασία ήταν εκείνη που έγινε με μελέτες per sorption (δηλαδή την κανονική δίοδο σωματιδίων διαμέτρου μέχρι 90 μm διαμέσου τον εντερικού τοιχώματος.

Όμως τα επακόλουθα μιας τέτοιας αιματογενούς διασποράς δεν έχουν αποδειχτεί. Υπάρχει καλός λόγος γι' αυτό, κυρίως διότι υπάρχει το πρόβλημα του λανθάνοντος χρόνου και οι κίνδυνοι αδιευκρίνιστων παραγόντων (background risks).

To γεγονός ότι αυτοί που εκτίθενται στον αμίαντο δι' εισπνοής, έχουν αυξημένη συχνότητα γαστρεντερικού καρκίνου δεν λύνει το πρόβλημα, επειδή υπάρχει επίσης αιματογενής διασπορά από τους πνεύμονες».

Ο χρυσοτιλικός αμίαντος που ενίεται σε έγκυες επίμυες διέρχεται τον πλακούντα και εμφανίζεται στα ήπατα και τους πνεύμονες των εμβρύων (Cunningham και Pontefract, 1974).

Σε άτομα που εκτέθηκαν επαγγελματικά στον αμίαντο, βρέθηκαν στο υπόλοιπο σώμα τους μικρότεροι αριθμοί σωματιδίων αμιάντου ή ινών αμιάντου, σε σχέση με τους αριθμούς που βρέθηκαν στους πνεύμονες.

Στους εξωπνευμονικούς ιστούς που βρέθηκαν οι ίνες περιλαμβάνονταν οι αμυγδαλές, οι θωρακικοί και οι κοιλιακοί λεμφαδένες, ο υπεζωκότας, το περιτόναιον, το ήπαρ, ο σπλήνας, ο νεφρός και το λεπτό έντερο (Coodwin και Jagatic 1970, Zielhuis, 1977).

Έχει αποδειχτεί η καρκινογονικότητα του αμίαντου;

Έχει αποδειχθεί ότι η έκθεση στον αμίαντο προκαλεί την έναρξη και την προαγωγή της καρκινογένεσης σε διάφορα σημεία του σώματος. Οι περισσότερες μελέτες που έχουν γίνει έχουν εξετάσει τον κίνδυνο της καρκινογένεσης σε ανθρώπους που ασχολήθηκαν επαγγελματικά με τον αμίαντο.

Αποδείχτηκε λοιπόν ότι η εισπνοή ινών αμιάντου μπορεί να προκαλέσει αμιάντωση (Cooke 1927), βρογχικό καρκίνωμα (Lynch και Smith 1935) και μεσοθηλίωμα που είναι κακοήθης όγκος (Wagner et ab 1960).

Η επαγγελματική έκθεση στον αμίαντο σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του γαστρεντερικού σωλήνα. Όσο μεγαλύτερο είναι το χρονικό διάστημα που καταπίνονται οι ίνες του αμιάντου, τόσο μεγαλύτερος γίνεται και ο κίνδυνος καρκινογένεσης (Selikoff et al 1979).

Μερικές χώρες έχουν απαγορεύσει την εισαγωγή, χρήση και κατεργασία του αμιάντου και των προϊόντων του, εκτός από ελάχιστα προϊόντα του αμιάντου για τα οποία δεν έχουν βρεθεί αποτελεσματικά υποκατάστατα.

Σε όσες ανεπτυγμένες χώρες επιτρέπεται η χρησιμοποίηση του αμιάντου αυτή γίνεται υπό αυστηρό έλεγχο και με επίπεδα ινών στον αέρα κάτω της 1 ίνας/ml.

Πρόσφατα έχει δημιουργηθεί τεράστιο ενδιαφέρον για το αν αυτά τα χαμηλά επίπεδα έκθεσης στον ατμοσφαιρικό αέρα, αλλά και τα επίπεδα του καταπινομένου αμιάντου από το νερό που προέρχεται από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, τα διάφορα άλλα ποτά και τρόφιμα προκαλούν βλάβες στην υγεία.

Τούτο έχει τεράστια κοινωνική υγειονομική και ιατροδικαστική και ασφαλιστική σημασία.

Υπάρχουν εργαστηριακές, πειραματικές και κλινικές αποδείξεις της καρκινογονικότητας του αμιάντου, ο οποίος έχει καταταχτεί στα πλήρη καρκινογόνα, διότι προκαλεί την έναρξη και προαγωγή του καρκίνου.

Η καρκινογόνος δράση των ινών του αμιάντου επιτελείται με πολλαπλούς μηχανισμούς.

Αν και ο αμίαντος είναι αδρανής ως μεταλλαξιογόνος παράγοντας των γονιδίων, εν τούτοις σήμερα υπάρχουν καθαρές αποδείξεις ότι προκαλεί μεταλλάξεις στα χρωμοσώματα (ανευπλοειδία και αποκλίσεις) μιας ευρείας ποικιλίας κυττάρων στα θηλαστικά, περιλαμβανομένων και των μεσοθηλιακών κυττάρων.

Ο αμίαντος επίσης προκαλεί μετασχηματισμό κυττάρων, υπό καλλιέργεια, περιλαμβανομένων των μεσοθηλιακών κυττάρων και των ινοβλαστών.

Μάλιστα έχει προταθεί και ένας μηχανισμός κυτταρικού μετασχηματισμού, που εξαρτάται από τις διαστάσεις της ίνας αμιάντου.

Οι ίνες αμιάντου υφίστανται φαγοκυττάρωση από τα κύτταρα και συγκεντρώνονται στην περιπυρηνική περιοχή . των κυττάρων.

Όταν στα κύτταρα γίνεται μίτωση, η φυσική παρουσία των ινών του αμιάντου υπεισέρχεται στο διαχωρισμό των χρωμοσωμάτων και αυτό έχει ως επακόλουθο ανωμαλίες της ανάφασης. Τα μετασχηματισμένα κύτταρα εμφανίζουν ανευπλοειδία ψκαι άλλες χρωμοσωματικές ανωμαλίες (Barrett, J.C. et al, 1989).

Ποια είναι η σχέση του αμίαντου και του καρκίνου του πνεύμονος;

Η σχέση της έκθεσης σε ποικίλες μορφές αμιάντου και της πρόκλησης βρογχογε νούς καρκινώματος έχει επιδειχτεί στα άτομα που εργάζονται σε τόπους εργασίας που υπάρχει αμίαντος (WHO 1976).

Ο μέσος λανθάνων χρόνος που πρέπει να παρέλθει για να εκδηλωθεί η νόσος κυμαίνεται από 20-30 έτη.

Ο βαθμός της σχέσης ποικίλλει με τον τύπο του αμιάντου, τη μορφολογία των ινών, τις συγκεντρώσεις των ινών στον αέρα, τον τρόπο έκθεσης και τη συνύπαρξη άλλων παθογενετικών παραγόντων που δεν δρουν αθροιστικά, αλλά πολλαπλασιαστικά, όπως το κάπνισμα, οι άλλες χημικές καρκινογόνες ουσίες του περιβάλλοντος και τη δόση (Saracci R 1977).

Η Raffn και οι συν (1989) υποστηρίζουν ότι για τον καρκίνο του πνεύμονος η πρόκλησή του είναι δυνατή, ανεξάρτητα από τα επίπεδα της δόσης των εργαζομέ­νων, αλλά από τη διάρκεια εργοδοσίας στην αμιαντοβιομηχανία.

Στην συγκεντρωτική έρευνα που έκαναν η Ann C. Olsson, et al (2017) βρέθηκε ότι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος πρόκλησης καρκίνου του πνεύμονος και των υποτύπων του σε σχετικά χαμηλά επίπεδα αθροιστικής έκθεσης (>0.5 ff/ml-years), ο οποίος επέμενε τουλάχιστον για 40 χρόνια μετά την τελευταία έκθεση στον αμίαντο.

Που στηριζόμαστε και κατηγορούμε τον αμίαντο για καρκινογονικότητα;

Η καρκινογονικότητα του αμιάντου έχει αποδειχτεί από έρευνες σε πειραματόζωα και ανθρώπους που εκτέθηκαν σ' αυτόν με τους εξής τρόπους:

α. Χορήγηση ινών αμιάντου από το στόμα: Η χορήγηση αμιάντου σε πειραματόζωα (επίμυες) προκάλεσε καρκίνους σε διάφορα σημεία του σώματος, ενώ σε αντιστί- χους αριθμούς επιμύων που χρησίμευσαν ως μάρτυρες, δεν προκλήθηκαν. Τα ποσά του αμιάντου που χορηγούντο από το στόμα κυμαίνοντο από 50-100 mg υπό μορφή λιωμένων αμιαντούχων φίλτρων ή ταλκού (ταλκ). (WHO 1976).

β. Εισπνοή σκόνης αμιάντου: Τα τελευταία χρόνια έχει αποδειχτεί από πολλούς ερευνητές η πειραματική πρόκληση καρκίνων στους πνεύμονες επιμύων και ποντικών, μετά από εισπνοή ινών αμιάντου. Στον παρατιθέμενο πίνακα φαίνεται ο αριθμός των επιμύων με καρκίνους του πνεύμονος ή μεσοθηλιώματα μετά από έκθεση δι' εισπνοής σε ίνες αμιάντου, για μακρό χρονικό διάστημα (μέσος χρόνος ζωής του επίμυος είναι 640 μέρες).

Χρόνος έκθεσης Αριθμός ζώων Αριθμός ζώων με καρκίνο πνεύμονος Αριθμός ζώων με μεσοθηλιώματα του υπεζωκότος % των ζώων με όγκους Wagner και συν. 1974
κανένας 126 0 0 0.0
6=2 επίμυες

εκτέθηκαν

σε χρυσοτιλικό

και ένας σε

κροσιδολίτη αμίαντο

c=1 επίμυς εκτέθηκε

σε αμοσιτη και

ένας σε κροσιδολίτη

1 ημέρα 219 3 (β) 2(c) 2.3
3 μήνες 100 8 1 5.0
6 μήνες 90 7 0 7.8
12 μήνες 129 35 6 31.8
24 μήνες 95 37 2 41.0

γ. Όλες οι εμπορικές μορφές αμιάντου που δοκιμάστηκαν βρέθηκαν καρκινογόνες στα ποντίκια, τους επίμυες, τα ινδικά χοιρίδια και κονίκλους (κουνέλια). Στους ποντικούς προκλήθηκαν μεσοθηλιώματα μετά από ενδοπεριτοναϊκή ένεση ινών αμιάντου. Στους επίμυες, οι διάφοροι τύποι αμιάντου προκάλεσαν καρκίνο των πνευμόνων και μεσοθηλιώματα, μετά την εισπνοή τους και μεσοθηλιώματα και σαρκώματα μετά την ενδοϋπεζωκοτική ή ενδοπεριτοναϊκή ένεσή τους. (WHO 1977).

δ. Από βιολογικές πληροφορίες στα πειραματόζωα: Αποδείχτηκε ότι ένα ποσοστό από την εισπνεόμενη σκόνη αμιάντου δεν αποβάλλεται και παραμένει εκεί που σφηνώθηκε στο αναπνευστικό σύστημα. Έχει αποδειχτεί η δίοδος των καταπινομένων ινών μέσα από το έντερο και η είσοδος τους στην κυκλοφορία, η δίοδος τους, δια των νεφρών και η εμφάνισή τους στα ούρα.

Επίσης έχει αποδειχτεί και η κυκλοφορία των ινών αμιάντου στο αίμα, σε διάφορους ιστούς. Έχουν επιδειχτεί πειραματικά και τα κυτταρολογικά αποτελέσματα των ινών του αμιάντου και οι χρωμοσωματικές παρεκκλίσεις που προκαλούν. (WHO 1976).

ε. Από επιδημιολογικές μελέτες σε ανθρώπους και αναφορές περιπτώσεων καρκίνου επί ασθενών. Έχει ερευνηθεί η θνησιμότητα των εργατών αμιάντου και η αιτιολογία της. Βρέθηκαν υψηλές συχνότητες καρκίνου του πνεύμονος, μεσοθηλιώματος (υπεζωκότα και περιτοναίου), σε αμιαντοεργάτες πολλών χωρών. (WHO 1976).

Όλες οι μορφές αμιάντου μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο του πνεύμονος;

Οι κυριότεροι εμπορικοί τύποι αμιάντου είναι ο κροσιδολίτης (crocidolite), ο αμοσίτης (amosite) ο ανθοφυλλίτης (anthopyllite), ο χρυσοτιλίτης ή χρυσοκέραμος και ο αμφίβολος ή αμφιβολίτης (amphibole). Κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας όλοι οι τύποι αμιάντου εξ ίσου μεταφέρουν τον κίνδυνο προκλήσεως καρκίνου του πνεύμονος (Doll 1990). Η καρκινογένεση οφείλεται στην εισπνοή και κατάποση, αοράτων δια γυμνού οφθαλμού, ινών αμιάντου.

Παίζει ρόλο το μέγεθος των ινών του αμιάντου στην καρκινογονικότητα;

Υποστηρίζεται από πειραματικές μελέτες σε ζώα ότι δεν είναι εξ ίσου όλες οι ίνες επικίνδυνες. Οι πιο επικίνδυνες ίνες είναι οι μεγαλύτερες των 8 μm σε μήκος και με μικρότερη διάμετρο κάτω των 0,25 μm (Davis et al 1986). Κατά τον Hwang (1983) οι ίνες που είναι μικρότερης διαμέτρου από 0.2 micron και οι μεγαλύτερες σε μήκος των 5 micron είναι οι πιο επικίνδυνες.

Υπάρχει σχέση αμιάντου και καρκίνων σε άλλα σημεία του σώματος;

Ο αμίαντος έχει ενοχοποιηθεί για την πρόκληση καρκίνων του εγκεφάλου , αιματολογικές διαταραχές λόγω των μεταλλαξιογόνων και αιμολυτικών ιδιοτήτων του αμιάντου και ίνωση του περιτοναίου . Είναι ξεκάθαρο στη βιβλιογραφία ότι οι παρενέργειες από τη χρήση αμιάντου δεν περιορίζονται στο αναπνευστικό σύστημα(Bunderson-Schelvan Μ. 2011)

Βρέθηκε στους εργάτες που ασχολούνται με τον αμίαντο και τα προϊόντα που περιέχουν αμίαντο ότι έχουν αυξημένη συχνότητα καρκίνων του γαστρεντερικού σωλήνα, του λάρυγγα, νεφρού, παγκρέατος, ωοθηκών και του οφθαλμού (Enterline et al 1987).

Παρατηρήθηκε επίσης αυξημένος κίνδυνος λεμφώματος (Doll και Peto 1987) και πρόκλησης οξείας μυελοκυτταρικής λευχαιμίας (Kishimoto et al 1987). Η έκθεση στον αμίαντο και η πρόκληση γαστρεντερικού καρκίνου έχει αμφισβητηθεί υπό του Edelman (1988), ο οποίος επανεξέτασε τα αποτελέσματα 32 ξεχωριστών εργασιών, οι οποίες περιέγραφαν αυξημένη συχνότητα καρκίνων του γαστρεντερικού συστήματος.

Αντίθετα οι Frumkin και Berlin (1988) υποστηρίζουν ότι οι αμιαντοεργάτες κινδυνεύουν από καρκίνο του γαστρεντερικού συστήματος.

Η Raffn και οι συν (1989) μελέτησαν τη συχνότητα του καρκίνου μεταξύ 7996 ανδρών και 584 γυναικών που εργάστηκαν στη Δανική αμιαντοτσιμεντοβιομηχανία, μεταξύ του 1928 και 1984. Τα πρώτα 25 χρόνια του εργοστασίου, υπήρχε έκθεση των εργατών σε υψηλά επίπεδα σκόνης αμιάντου.

Οι μετρήσεις ινών αμιάντου από το 1948 έδειξαν ότι τα επίπεδά τους ήσαν κατά 100-1600 φορές υψηλότερα από το όριο που έχει θέσει η Δανική Κυβέρνηση, δηλ. 0,5 ίνες/ml. Από το 1973, περισσότερο από το 41% των προσωπικών δειγμάτων είχε εκτεθεί σε επίπεδα ανώτερα των 2 ινών/ml. Το 76% των εργατών έφυγε από το εργοστάσιο μετά από 5 χρόνια εργασίας.

Παρατηρήθηκαν συνολικά 1346 θάνατοι και 612 περιπτώσεις καρκίνου στους εργάτες μεταξύ του 1943 και 1984.

Οι άντρες αυτοί έδειξαν την μεγαλύτερη θνησιμότητα μεταξύ των Δανών εργαζομένων ανδρών, τη μεγαλύτερη θνησιμότητα από καρκίνο και τη μεγαλύτε­ρη συχνότητα εκδήλωσης καρκίνου μεταξύ όλων των εργαζομένων ανδρών Δανών. Τούτο δεν παρατηρήθηκε μεταξύ των γυναικών.

Για τους άνδρες βρέθηκε μεγαλύτερη συχνότητα καρκίνου του πνεύμονος, του υπεζωκότος, του μεσοθωρακίου, του στομάχου και των ανδρικών γεννητικών οργάνων. Μεταξύ της ομάδας των εργατών της αμιαντοτσιμεντοβιομηχανίας με εργασία από το 1928-1940 παρατηρήθηκε αύξηση του καρκίνου του λάρυγγα. Ως γνωστόν στη Δανία έχει απαγορευτεί με νόμο από το 1980 η κατασκευή, εισαγωγή και επεξεργασία του αμιάντου και των αμιαντούχων προϊόντων.

Ποιοι άλλοι κινδυνεύουν, εκτός από τους άμεσα εργαζομένους στις βιομηχανίες αμιάντου, να εκτεθούν στον αμίαντο;

Η αμιάντωση (πνευμονική ίνωση) και οι κακοήθεις όγκοι των πνευμόνων, που σχετίζονται με την εισπνοή ινών αμιάντου μπορεί να προκληθούν όχι μόνον στους εργάτες που κανονικά και άμεσα συμμετέχουν στην παραγωγή, επεξεργα­σία και χρησιμοποίηση του αμιάντου και των προϊόντων του, αλλά επίσης και σε μεγάλο αριθμό ατόμων που έμμεσα μπορεί να έλθουν σε επαφή με αυτόν, τυχαίως.

Αυτά τα άτομα μπορεί να εργάζονται μόνιμα ή παροδικά μέσα ή κοντά σε επιχειρήσεις όπου ο αμίαντος και τα προϊόντα του αμιάντου παράγονται ή υφίστανται χειρισμούς και όπου υπάρχει δυνατότητα εισπνοής σκόνης ινών αμιάντου (π.χ. επιδιορθωτές, συντηρητές, μηχανικοί, παρασκευαστές εργαστη­ρίων, υπάλληλοι γραφείων, ιατρικό προσωπικό, συνεργεία αυτοκινήτων).

Οι μεγαλύτερες ποσότητες αμιάντου χρησιμοποιούνται στην κατασκευή προϊόντων αμιαντοτσιμέντου, όπως αμιαντοτσιμεντοσανίδες, αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, δοχεία και βυτία αποθήκευσης νερού, σωλήνες καπνοδόχων, αμιαντοτσιμεντόπλακες οροφών, κατοικιών κ.λπ. επί πλέον χρησιμοποιείται στις μονώσεις κλιβάνων, σωλήνων καλοριφέρ, εξατμίσεων, στους λέβητες των πλοίων και εργοστασίων, στα πλαστικά, τη κεραμική, την ηλεκτρολογία, στην κατασκευή σιαγόνων φρένων αυτοκινήτων και τραίνων, καλύμματα σανίδων σιδερώματος, στην κατασκευή ενδυμάτων, σχοινιών, προστατευτικών καλυμμάτων των πυρο­σβεστών, ταχυδρομικών σάκων, πτερύγων αεροπλάνων, τεχνητού χιονιού, τηλεφωνικών θαλάμων, ζωνών ασφαλείας, σωλήνων υγραερίων, υλικών βαφής, καπνοδόχων, υλικών αντιπυρικής επίστρωσης τοίχων. Σήμερα υπάρχουν 3.000 εφαρμογές του αμιάντου.

Ο αμίαντος είναι υλικό με εξαιρετική αντοχή, σχεδόν ποτέ δεν καταστρέφεται, όποτε απαιτηθεί η αφαίρεσή του ή η απομάκρυνση του ή όταν βρίσκεται αναμεμιγμένος με άλλα σώματα, χρειάζεται μεγίστη προσοχή στους χειρισμούς, καθαρισμού και απομάκρυνσής του.

Ο αμίαντος που υπάρχει στις οικοδομικές εγκαταστάσεις και τα οικοδομικά υλικά δεν είναι εισπνεύσιμος μέχρις ότου οι επιφάνειες που τον περιέχουν φθαρούν, διαβρωθούν και κατακρημνιστούν.

Αυτές οι καταστάσεις προάγουν την απελευθέρωση ινών αμιάντου στην ατμόσφαιρα. Η τεκμηριωμένη παρουσία ινών αμιάντου στον ατμοσφαιρικό αέρα παλαιών σχολικών κτιρίων στις ΗΠΑ προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί τα παιδιά μπορεί να έχουν προσβληθεί από νόσους που έχουν σχέση με τον αμίαντο.

Τούτο ανάγκασε την κυβέρνηση των ΗΠΑ να πάρει :α κατάλληλα μέτρα για τον έλεγχο των σχολείων. Για την επόμενη δεκαετία θα δαπανηθούν στις ΗΠΑ 100-150 δισεκατομμύρια δολάρια για την απομάκρυνση του αμιάντου, όπου αυτός ευρίσκεται εκτεθειμένος (Corn 1989).

Επιπλέον η εισαγωγή και χρησιμοποίηση αμιάντου έχει περιοριστεί στις ΗΠΑ από το 1970 και πρόσφατα η Εταιρεία Προστασίας του Περιβάλλοντος πρότεινε στην Κυβέρνηση των ΗΠΑ ην απαγόρευση κάθε χρήσης του αμιάντου.

Υπάρχουν ασφαλή όρια της έκθεσης προς τον αμίαντο;

Είναι γνωστόν ότι περιορίζοντας τον αριθμό των ινών του αμιάντου στους επαγγελματικούς χώρους, περιορίζεται ο κίνδυνος πνευμονικής ίνωσης (αμιάντωσης)·

Τίθεται τώρα το ερώτημα: Υπάρχει ασφαλές όριο έκθεσης στον αμίαντο, ώστε να μη προκληθεί καρκίνος; Ενδείξεις πάνω σ' αυτό το θέμα παρέχονται από έρευνες σε πειραματόζωα και από επιδημιολογικές μελέτες σε ανθρώπους που εκτέθηκαν τε αμίαντο.

Οι δύο αυτοί τρόποι έχουν περιορισμούς για τους εξής λόγους: Τα πειραματόζωα εκτίθενται σε προκαθορισμένες δόσεις αμιάντου. Τα πειραμαόζωα έχουν μικρό χρόνο ζωής (2-3 έτη) και τα αποτελέσματα επ' αυτών δεν μπορούν να ανταποκριθούν στους ανθρώπους που ζουν 70 περίπου έτη και ο αρκίνος, για να εκδηλωθεί σ' αυτούς, έχει λανθάνοντα χρόνο 10-40 χρόνια.

Οι επιδημιολογικές μελέτες από την άλλη πλευρά πάσχουν από μεγάλη βεβαιότητα για την ακριβή φύση και την ένταση της έκθεσης, ιδίως στο απώτερο παρελθόν (Davis 1988). Με αυτές, λοιπόν, τις μελέτες δεν μπορεί να πει κανείς ότι υπάρχουν ή δεν υπάρχουν ασφαλή όρια έκθεσης.

H Από τη μελέτη των αποτελεσμάτων των πειραματικών και των επιδημιολογικών II εργασιών, δεν μπορούμε να πούμε και θα ήταν αδύνατον να αποδείξουμε ή να μην H αποδείξουμε ότι στα πολύ χαμηλά επίπεδα έκθεσης στον αμίαντο, ο κίνδυνος H προκλήσεως καρκίνου είναι μηδέν (Davis 1988).

Το Διεθνές Κέντρο για την Έρευνα του Καρκίνου του Παγκόσμιου Οργανισμού υγείας το Δεκέμβριο του 1976 διατύπωσε την άποψη που δεν άλλαξε μέχρι τώρα VHO 1976).

«Προς το παρόν δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί αν υπάρχει ένα επίπεδο H έκθεσης (στον αμίαντο) για τους ανθρώπους, κάτω από το οποίο δεν θα συνέβαινε H ένας αυξημένος κίνδυνος πρόκλησης καρκίνου.

To NIOSH. U.S. report 1980 [Εθνικό Ινστιτούτο για την Επαγγελματική Ασφάλεια ιι Υγεία (ΗΠΑ)] διατυπώνει την θέση:

Η εκτίμηση όλων των πληροφοριών που έχουμε στη διάθεσή μας για τους ανθρώπους δεν παρέχει ένδειξη ότι υπάρχει ένα ασφαλές επίπεδο έκθεσης προς τον αμίαντο. Επί πλέον αναφέρονται και τα εξής.

Οι σύγχρονες διαθέσιμες πληροφορίες δεν παρέχουν ένδειξη ύπαρξης ενός οριακού επιπέδου έκθεσης. Πρακτικώς όλα τα σύγχρονα επίπεδα έκθεσης που μελετήθηκαν έδειξαν μια αύξηση της νόσου που σχετίζεται με τον αμίαντο.

To NIOSH-U.S. (1972) εκφράζει την άποψη:

Για να προληφθούν τα νεοπλάσματα από αμίαντο η έκθεση σ' αυτόν, πρέπει να είναι μηδέν.

Οι απόψεις που περιγράφτηκαν πιο πάνω στηρίζονται στη γνώση ότι οι ίνες του αμιάντου είναι άφθαρτες, δηλαδή δεν καταστρέφονται. Συνεπώς όσες διασπείρονται στην ατμόσφαιρα, όσο λίγες κι αν είναι, τελικά συσσωρεύονται.

Επομένως, τα χαμηλά επίπεδα ινών ανά ml ατμοσφαιρικού αέρα, τελικά δεν είναι χαμηλά με την πάροδο του χρόνου. Επίσης είναι γνωστόν ότι όταν οι ίνες αμιάντου εισέλθουν στον οργανισμό παραμένουν μέσα σ' αυτόν.

Απ' αυτές, ένα μικρό ποσοστό αποβάλλεται μετά από παρέλευση μεγάλου χρονικού διαστήματος και οι υπόλοιπες παραμένουν για πάντα μέσα στο σώμα (WHO 1976).

Τα παραπάνω επιβεβαιώθηκαν και από την Raffn και συν. (1989), που δεν βρήκαν να υπάρχει σχέση μεταξύ της δόσης ινών αμιάντου και πρόκλησης καρκίνου του πνεύμονος.

Υπάρχει σχέση έκθεσης στον αμίαντο και καπνίσματος;

Ο αμίαντος και το κάπνισμα μπορούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο να αυξήσουν τον κίνδυνο θνησιμότητας από καρκίνο του πνεύμονος. Όποτε συμβαίνει έκθεση και στα δύο, το συνδυασμένο αποτέλεσμα, όσον αφορά τον καρκίνο του πνεύμονος φαίνεται να είναι πολλαπλασιαστικό μάλλον, παρά προσθετικό. Ο αμίαντος είναι καρκινογόνος και ικανός να προκαλέσει, ανεξάρτητα από το κάπνισμα, καρκίνο του πνεύμονος και μεσοθηλίωμα (NIOSH 1980 ρ.28).

Το κάπνισμα δεν βρέθηκε να σχετίζεται με αύξηση πρόκλησης μεσοθηλιώματος ή καρκίνων του στομάχου, του παχέος εντέρου και του ορθού, τα οποία συμβαίνουν εξ ίσου μεταξύ καπνιστών και μη καπνιστών αμιαντοεργατών (WHO 1976 ρ.69).

Ο Holly και οι συν. (1989) στην εργασία τους: Συχνότητα του καρκίνου μετά από έκθεση στο πόσιμο νερό με ίνες αμιάντου, στην πόλη του Woodstock της Νέας Υόρκης, αναφέρουν:

Σε συγκεντρώσεις ινών που κυμαίνονταν από 3.2 εκατομμύρια ινών ανά λίτρο, μέχρι 304,5 εκατομμύρια ινών ανά λίτρο, βρέθηκαν σημαντικά αυξημένες περιπτώ­σεις καρκίνου της στοματικής κοιλότητας, σε άτομα που είχαν ιστορικό καπνιστού.

Οι πιο πάνω ερευνητές προτείνουν τη συνεχή επιτήρηση της κοινωνίας σ' αυτή την πόλη, γιατί ο λανθάνων χρόνος που πρέπει να παρέλθει, για να εκδηλωθεί ο καρκίνος, μετά έκθεση στις ίνες του αμιάντου, είναι μακρύς.

Υπάρχει σχέση έκθεσης στον αμίαντο και της έκθεσης στους Πολυκυκλικούς Αρωματικούς Υδρογονάνθρακες (Π.Α.Υ.);

Οι περισσότερες πληροφορίες που έχουμε για τη δράση των Πολυκυκλικών Αρωματικών Υδρογονανθράκων (Π.Α.Υ.) στην υγεία των ανθρώπων, προέρχονται από έρευνες σε άτομα που έχουν εκτεθεί επαγγελματικά προς αυτούς.

Η έκθεση στους Π.Α.Υ. ευθύνεται για την πρόκληση καρκίνων του δέρματος, καρκίνο του πνεύμονος και διαφόρων προκαρκινικών καταστάσεων. Άλλες κλινικές καταστάσεις που οφείλονται στους Π.Α.Υ. είναι η χρονία βρογχίτιδα και μια ποικιλία παθήσεων του δέρματος.

Η δραματική αύξηση του καρκίνου του πνεύμονος που παρατηρείται αποδίδεται στη μόλυνση της ατμόσφαιρας, με Π.Α.Υ. και το κάπνισμα τσιγάρων (ο καπνός των τσιγάρων περιέχει επίσης Π.Α.Υ.)

Πρόσφατες έρευνες επί της επαγγελματικής υγείας έχουν ενοχοποιήσει τους Π.Α.Υ. μόνους τους ή σε συνδυασμό με την έκθεση στον αμίαντο, ως γενεσιουργούς παράγοντες του καρκίνου του πνεύμονος, σε επαγγέλματα που στο παρελθόν δεν παρουσίαζαν αυξημένη συχνότητα αυτής της νόσου.

Οι Π.Α.Υ. ανευρίσκονται και στο πόσιμο νερό. Προς το παρόν δεν έχουν γίνει έρευνες, για το αν αυτά τα επίπεδα προκαλούν βλάβες στην ανθρώπινη υγεία και είναι άγνωστο αν μπαίνει σε κίνδυνο η υγεία ορισμένων γενετικώς προδιατεθειμένων ατόμων ή το αναπτυσσόμενο έμβρυο (D.N.H.W 1979).

Υπάρχει κίνδυνος πρόκλησης καρκίνου από μη επαγγελματική έκθεση στον αμίαντο;

Έχει αποδειχτεί η παρουσία ινών αμιάντου στους πνεύμονες μελών του γενικού πληθυσμού (Churg και Warnock 1980), στα παιδιά (Haque και Kanz 1988) αλλά και μέσα στην ατμόσφαιρα κατοικιών (Huncharek et al 1989. Webber et al 1988). Οι διάφορες εργασίες στο παρελθόν έχουν τεκμηριωμένες αποδείξεις της αύξησης των νόσων που σχετίζονται με την έκθεση στον αμίαντο, μεταξύ ατόμων που ήλθαν σ' επαφή μ' αυτόν στην κατοικία τους. Η συχνότητα καρκίνου του πνεύμονος είναι ανάλογη προς την αθροιστική δόση του, σε υψηλά και μέτρια επίπεδα έκθεσης (WHO 1989).

Ο Huncharek και συν. (1989) υποστηρίζουν ότι αυτή η επιμόλυνση στο περιβάλλον της κατοικίας μπορεί να προκαλέσει παρόμοια επίπεδα έκθεσης, όπως και αυτά που απαντώνται σε περιβάλλοντα αμιαντοβιομηχανίας. Αναφέρει λοιπόν την πρόκληση μεσοθηλιώματος, στη γυναίκα ενός εργάτη ναυπηγείων, η οποία επί 34 έτη έπλενε τα σκονισμένα από αμίαντο ρούχα του συζύγου της. Μετά το θάνατο της εγένετο παθολογοανατομικός έλεγχος των πνευμόνων της και βρέθηκε ότι το περιεχόμενο του πνεύμονος σε ίνες αμιάντου ήταν παρόμοιο με αυτό που παρατηρείται σ' αυτούς, που εκτίθενται επαγγελματικά στον αμίαντο.

Συνεπώς η συσσώρευση ινών αμιάντου στο περιβάλλον μιας κατοικίας μπορεί να βάλει σε κίνδυνο πρόκλησης μεσοθηλιώματος. Προς το παρόν είναι αβέβαιη η σχέση της δόσης του αμιάντου και της πρόκλησης μεσοθηλιώματος. Μέρος αυτής της αβεβαιότητας ξεκινάει από την έλλειψη ακριβών πληροφοριών έκθεσης και των πληροφοριών μας για τον τύπο των ινών αμιάντου, στους οποίους εκτίθεται ένα άτομο.

Οι σημερινές πληροφορίες δείχνουν ότι η δευτεροπαθής έκθεση στον αμίαντο στις κατοικίες μπορεί να είναι ουσιαστική, καθώς τούτο αντανακλάται από τη συσσώρευση ινών αμιάντου σε άτομα που δεν εργάζονται επαγγελματικά με τον αμίαντο. Οι εκθέσεις αυτές προς τον αμίαντο δεν πρέπει να θεωρούνται «μικρές ή ασήμαντες εκθέσεις», αλλά ότι μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό κίνδυνο πρόκλησης μεσοθηλιώματος). (Li και συν. 1978, Vienna και Polan 1978, Anderson και συν. 1976).

Βάσει των ανωτέρω, πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή στη θέση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1976) που λέει: «Προς το παρόν δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί εάν υπάρχει κάποιο επίπεδο έκθεσης προς τον αμίαντο, για τους ανθρώπους, κάτω από το οποίο δεν θα προκαλείτο ένας αυξημένος κίνδυνος δημιουργίας καρκίνου».

Εξάλλου από τη μελέτη του Webber et ai (1988) αποδείχτηκε ότι οι κατοικίες, των οποίων το πόσιμο νερό περιείχε 24x10® ίνες αμιάντου/λίτρο, σε σύγκριση με κατοικίες που είχαν 1,1χ106 ίνες αμιάντου/λίτρο είχαν υψηλότερες συγκεντρώσεις ινών αμιάντου στην ατμόσφαιρα των πρώτων σπιτιών, καθώς και συσσωρεύσεις χρυσοτιλικού αμιάντου, που περιείχαν εκατοντάδες ίνες.

Τούτο επιβάλλει να γίνονται συχνές μετρήσεις των ινών αμιάντου στα υπάρχοντα παλαιά δίκτυα ύδρευσης, με αμιαντοτσιμεντοσωλήνες και την αποφυγή νέων δικτύων ύδρευσης με αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, εφόσον αυτοί αργά ή γρήγορα απελευθερώνουν ίνες αμιάντου, ανάλογα με τις επιθέσεις δια6ρωτικότητας που δέχονται (pΗ κάτω του 10,8, αλκαλικότητα, σκληρότητα νερού) (Buelow και συν. 1977). Ο γενικός πληθυσμός μπορεί να εκτεθεί στον αμίαντο, επιπλέον με τα παραπάνω, με την αύξηση των επιπέδων των ινών του αμιάντου στον ατμοσφαιρικό αέρα (αμιαντούχα τακάκια φρένων αυτοκινήτων, που τρίβονται και διασπείρουν σκόνη αμιάντου, τρόφιμα, ποτά, φάρμακα, οδοντιατρικά παρασκευάσματα κ.α) (WHO 1976).

Πρόσφατα ο Davis και Mc Donald (1988) ερευνώντας τα επιδημιολογικά και πειραματικά δεδομένα διατύπωσαν την θέση: «Δεν μπορούμε να πούμε, και θα ήταν αδύνατον να αποδείξουμε ή να μην αποδείξουμε ότι στα πολύ χαμηλά επίπεδα έκθεσης στον αμίαντο ο κίνδυνος του καρκίνου είναι μηδέν. Ως εκ τούτου χρειάζονται παραπέρα στατιστικές αναλύσεις, για να εξεταστεί η γραμμικότητα του κινδύνου σε σχέση με την ένταση της έκθεσης προς τον αμίαντο.

Μπορεί ο καταπινόμενος αμίαντος να προκαλέσει καρκίνο;

Κατά τον WHO (1990) οι επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι η παρατεταμένη εισπνοή ινών αμιάντου οδηγεί σε αυξημένη συχνότητα καρκίνου του γαστρεντερικού σωλήνα. Παρά τούτο είναι άγνωστο εάν ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι συστηματικό ή είναι επακόλουθο της κατάποσης των ινών του αμιάντου. Ο αμίαντος μπορεί να καταποθεί και μετά την εισπνοή ινών. Οι περισσότερες ίνες εισέρχονται στους πνεύμονες και σύντομα διέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος (Selikoff 1990),

Ένα μικρό ποσοστό ινών αποβάλλεται από τους πνεύμονες και με το φλέγμα καταπίνεται. Ίνες μπορεί να καταποθούν, όταν υπάρχουν σε πόσιμο νερό που ρέει από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες και μετά από λήψη ορισμένων άλλων ποτών ή τροφών. Είναι βέβαιο ότι οι ίνες διεισδύουν στο τοίχωμα του εντέρου και καταλήγουν σε διάφορα όργανα (νεφρό, σπλήνα, ήπαρ), (Levin, 1985, Patel - Mandlik και Millette 1983, Erlich 1985).

Τα επακόλουθα της αιματογενούς διασποράς των ινών αμιάντου δεν έχουν εξακριβωθεί, γιατί ο καρκίνος έχει μεγάλο λανθάνοντα χρόνο εκδήλωσης, που δεν ισχύει για τα πειραματόζωα.

Στους ανθρώπους η καρκινογένεση του γαστρεντερικού σωλήνα επιβεβαιώθηκε σε αμιαντοεργάτες μετά από παρατεταμένη εισποή ινών αμιάντου (Frumkin και Berlin 1988, Raffn και συν. 1989).

Τα επικίνδυνα αποτελέσματα του καταπινομένου αμιάντου επί της υγείας των ανθρώπων δεν έχουν ακόμη καθοριστεί. Οι υπό εξέλιξη μελέτες θα επιτρέψουν πληρέστερη εκτίμηση οποιουδήποτε κινδύνου που προκαλείται από την κατάποση αμιάντου. Όμως οι πληροφορίες που έχουμε στη διάθεσή μας, προς το παρόν, είναι ανεπαρκείς στο να καθορίσουμε τις κατευθυντήριες γραμμές που πρέπει να δοθούν (WHO 1990).

Ανεξάρτητα από τα παραπάνω, αν τα επίπεδα των ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό δικτύων ύδρευσης με αμιαντοτσιμεντοσωλήνες βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα, ο ατμοσφαιρικός αέρας αυτών των σπιτιών έχει και αυτός υπερβολικά επίπεδα ινών αμιάντου. Οι ίνες αυτές συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου και εισπνέονται. Αν λοιπόν δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμη ότι ο καταπινόμενος αμίαντος δεν προκαλεί καρκίνο, κανείς στον κόσμο επιστήμων δεν αμφισβητεί την καρκινογένεση του εισπνεόμενου αμιάντου, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν ασφαλή όρια έκθεσης προς τον αμίαντο, όπως έχει δηλώσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO 1976).

Μπορεί ο εισπνεόμενος και ο καταπινόμενος αμίαντος να δράσουν συνεργικά και να ευνοήσουν την καρκινογένεση;

Σύμφωνα με τη θέση του Διεθνούς Κέντρου για την Έρευνα του Καρκίνου τι Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, 1990 αναφέρεται ότι:

«Δεν υπάρχουν καθαροί βιολογικοί λόγοι που θα μπορούσαν να μας οδηγήσει να πιστέψουμε ότι η καρκινογονικότητα του αμιάντου εξαρτάται από την οι χορήγησής του και ότι οι ίνες είναι καρκινογόνες, μόνον όταν εισπνέονται και c όταν καταπίνονται».

Εξ άλλου σύμφωνα με τους Frumkin και Berlin (1988), στην εργασία τους: ‘’Έκθεση στον Αμίαντο και Γαστρεντερική κακοήθης νόσος, ανασκόπηση και μετανάλυση’ περιγράφονται τα εξής:

Ερευνήθηκαν με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή όλες οι υπάρχουσες μελέτες επί εργατών αμιάντου που έχουν γραφτεί μέχρι τώρα στην Αγγλική γλώσσα, που χρησιμοποιούσαν τη θνησιμότητα ως τελικό σημείο τους και τους αναμενόμε3νους θανάτους από γαστρεντερική καρκινογένεση. Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της μελέτης έδειξε αύξηση της θνησιμότητας από καρκίνο του πνεύμονος, που συνοδευόταν από αυξημένη θνησιμότητα, από καρκίνο του πεπτικού συστήματος

Τούτο σημαίνει ότι στους εργάτες αμιάντου πιθανότατα υπάρχει συνέργεια δράσης του εισπνεόμενου και του καταπινόμενου αμιάντου για την εκδήλωση του καρκίνου του γαστρεντερικού συστήματος, αφού σύμφωνα με τον Selikof 1990 ο καταπινόμενος αμίαντος αμέσως εμφανίζεται μέσω του θωρακικού πόρου στην κυκλοφορία του αίματος και στη συνέχεια διασπείρεται αιματογενώς στα ποικίλα όργανα. Παρά τούτο, ακόμη δεν έχουν επιβεβαιωθεί τα επακόλουθα αυτής της διασποράς, γιατί για να εκδηλωθεί ο καρκίνος χρειάζεται παρέλευση μεγάλου λανθάνοντος χρόνου.

Σύμφωνα με τη γνώμη του Doll (IARC 1989) το να προσθέσεις στον κίνδυνο από την εισπνοή αμιάντου στην ατμόσφαιρα και τον κίνδυνο από την κατάποση ινών αμιάντου με νερό που προέρχεται από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, είναι θέμα που χρειάζεται έρευνα..

Μπορεί να υπάρχουν ίνες αμιάντου στο πόσιμο νερό;

Στο πόσιμο νερό της ύδρευσης των πόλεων μπορεί να ανευρεθούν ίνες αμιάντου, τα επίπεδα των οποίων μπορεί να ποικίλουν. Έχουν αναφερθεί συγκεντρώσεις ινών ύψους 2 δισεκατομμυρίων ανά λίτρο νερού (Commins 1988, Toft και συν. 1984, Houck 1981). Επίπεδα ινών της τάξεως αρκετών εκατοντάδων εκατομμυρίων ανά λίτρο νερού δεν είναι ασυνήθιστες (Chatfield και Dillon 1979).

Από πού προέρχονται οι ίνες αμιάντου στο πόσιμο νερό;

Οι ίνες του αμιάντου μπορεί να ανευρεθούν στο πόσιμο νερό των δικτύων ύδρευσης των πόλεων. Ο αμίαντος αυτός μπορεί να προέλθει:

Από τον αμίαντο που υπάρχει στα πετρώματα ποταμών και λιμνών (WHO 1990).
Από τη συσσώρευση και διασπορά αμιαντούχων απορριμμάτων, μετά την επεξεργασία πετρωμάτων, σε λίμνες και ποτάμια.
Από τη χρήση αμιαντοτσιμεντοσωλήνων στα δίκτυα ύδρευσης των πόλεων (WHO 1990) και τη χρήση βυτίων και στερνών αμιαντοτσιμέντου (Conway και Lacey 1984) και οροφές από αμιαντοτσιμέντο, από τις οποίες το νερό της βροχής αποθηκεύεται στις στέρνες.

Τα βυτία, οι στέρνες, οι στέγες κατοικιών από αμιαντοτσιμέντο αποβάλλουν ίνες αμιάντου;

Τα παραπάνω προϊόντα αμιαντοτσιμέντου είναι δυνατόν να διασπείρουν ίνες αμιάντου. Μπορεί να απελευθερωθούν σχετικά υψηλά επίπεδα ινών αμιάντου, από τις εσωτερικές επιφάνειες των βυτίων και των στερνών, όταν το νερό, είναι στάσιμο και δεν ρέει κανονικά (Conway και Lacey 1984).

Τα συστήματα των οροφών περισυλλογής όμβριων υδάτων, που είναι από αμιαντοτσιμέντο (πλάκες) μπορεί να αποτελέσουν μια σημαντική πηγή ινών αμιάντου. Μερικές περιπτώσεις βρήκαν σε νερό τέτοιας προέλευσης πάνω από 500 εκατομμύρια ίνες ανά λίτρο νερού (Toft και συν. 1981).

Μπορεί το πόσιμο νερό, που περιέχει ίνες αμιάντου να προκαλέσει καρκίνο;

Έχει υποστηριχτεί ότι οι ίνες του αμιάντου στο πόσιμο νερό και ίσως των τροφών, μπορούσαν να εγκυμονήσουν κινδύνους αύξησης της συχνότητας των καρκίνων ι πεπτικού συστήματος, σε πληθυσμούς που τις καταπίνουν επί χρόνια (WHO 1980).

H επιστημονική βιβλιογραφία, που αφορά τον κίνδυνο καρκίνου σε σχέση με την )ουσία ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό, δεν είναι εκτεταμένη και το θέμα αυτό βρίσκεται ακόμη υπό έρευνα. Οι πληροφορίες που παρέχονται από μελέτες σε πειραματόζωα είναι περιορισμένης αξίας, γιατί τα ζώα ζουν 2-3 χρόνια. )

Οι επιδημιολογικές μελέτες σε ..ανθρώπους, που έγιναν κυρίως στην Αμερική, άλλες δείχνουν ότι δεν υπάρχει αυξημένος κίνδυνος καρκινογένεσης, ενώ άλλες δείχνουν ότι υφίσταται. Το θέμα, λοιπόν, χρειάζεται παραπέρα έρευνα.

Εργασίες που δεν έδειξαν αυξημένη καρκινογένεση

Α). Οι επιδημιολογικές μελέτες στο Quebec του Καναδά υπό τον Wigle (1977) και του Toft και συν. (1981) στηρίχτηκαν σε σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις ινών αμιάντου στοι πόσιμο νερό, αλλά έχουν περιορισμούς, σύμφωνα με τον Toft και συν. (1984), και WHO (1986) που μας αναγκάζουν να μην μπορούμε να βγάλουμε σίγουρα συμπεράσματα, γιατί οι πληθυσμοί που εξετάστηκαν ήσαν μικροί και δεν υπήρχαν πληροφορίες για τη συχνότητα καρκίνου σ' αυτές.

Β). Οι μελέτες στο Puget Sound, της Washington από τους Polissar και συν. (1982) και Polissar και συν. (1984).

Γ). Οι μελέτες στο Puiuth της Minnesota υπό του Sigurdson (1983) και από τους Mason συν. (1984). Μειονέκτημα της εργασίας αυτής, είναι ότι οι κάτοικοι άρχισαν να πίνουν αμιαντούχο νερό από το 1955, που είναι βραχύς χρόνος έκθεσης.

Δ). Οι μελέτες στο Connecticut των ΗΠΑ υπό του Harrington και συν. (1978) και Meigs συν. (1980). Οι εργασίες στο Connecticut μειονεκτούν κατά το ότι ο πληθυσμός ε σχετικά πρόσφατη έκθεση στον αμίαντο (μετά το 1955) και τα επίπεδα ινών αμιάντου στο νερό ήσαν κάτω των 106 ινών λίτρο.

Ε). Ο Millette και συν. (1983) δεν βρήκαν ενδείξεις αύξησης θανάτων από καρκίνο του πεπτικού συστήματος από την πόση αμιαντούχου νερού, μέσω αμιαντοτσιμεντοσωλήνων. Η έρευνα αυτή θεωρείται περιορισμένης ευαισθησίας και ανάλυσης.

Κατά τον WHO (1990) στις παραπάνω μελέτες δεν βρέθηκε κάποια σχέση, σε μερικές από αυτές, μεταξύ του μέσου αριθμού ινών αμιάντου που καταπίνονταν από δίκτυα ύδρευσης και καρκίνου του γαστρεντερικού σωλήνα. Σε όσες από τις παραπάνω εργασίες παρατηρήθηκαν στατιστικές συσχετίσεις, αυτές ήσαν ασθενείς και η αυξημένη συχνότητα καρκίνου ορισμένων σημείων του σώματος ή η αύξηση της θνησιμότητας, δεν αποδόθηκαν από τους συγγραφείς στην έκθεση στον αμίαντο, μέσω του ποσίμου νερού.

Οι εργασίες που αναλύθηκαν πιο πάνω θεωρούνται μη ευαίσθητες γιατί υπάρχουν σ΄αυτές μεγάλος αριθμός παραγόντων που δημιουργούν σύγχυση και είναι δύσκολο τους απαλείψουμε. Όλες περικλείουν τον κίνδυνο της υποτίμησης του κινδύνου πρόκλησης καρκίνου λόγω της φυσιολογικής μετακίνησης των πληθυσμών για μια λανθάνουσα περίοδο αρκετών δεκαετιών. Επιπλέον και οι 5 εργασίες ασχολούνται μόνο με τον καρκίνο του πεπτικού συστήματος και όχι με τους υπόλοιπους καρκίνους του σώματος.

Εργασίες που έδειξαν αυξημένη καρκινογένεση

1. Ο Conforti και οι συν. (1981) και ο Kanarek (1989), από μελέτες στην California στην περιοχή του San Francisco Bay, βρήκαν αυξημένη συχνότητα καρκίνου μετά από λήψη αμιαντούχου νερού. Οι ερευνητές απέδωσαν το 10% των γαστρικών καρκίνων στις ίνες του χρυσοτιλικού αμιάντου που περιείχε το νερό. Σ' αυτές τις εργασίες βρέθηκαν σημαντικής στατιστικής σημασίας σχέσεις μεταξύ της έκθεσης στις ίνες του αμιάντου και της αύξησης των καρκίνων του παγκρέατος και του οισοφάγου, για τα δύο φύλα. Τα επίπεδα ινών αμιάντου σ' αυτά τα νερά κυμαινόντουσαν από 3-25x106 ινών/λίτρο και η λήψη από τους κατοίκους γινόταν επί 60 χρόνια (WHO 1986, WHO 1990).

2.Ο Sadler και οι συν. (1981) επί 24.000 ανθρώπων που έπιναν νερό αγνώστων συγκεντρώσεων σε ίνες αμιάντου, μέσω αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, επί 20-30 χρόνια, βρήκαν αυξημένη συχνότητα καρκίνου της ουροδόχου κύστεως και του νεφρού, καθώς και λευχαιμίες στους άνδρες. Η εργασία αυτή δεν κάνει έλεγχο για συχνότητα στα φύλα, κοινωνικοοικονομική κατάσταση, πυκνότητα πληθυσμού και μετανάστευση.

Οι δύο παραπάνω εργασίες δείχνουν σαφώς την καρκινογονικότητα των ινών αμιάντου που πίνονταν με το αμιαντούχο νερό ή από νερό που διερχόταν μέσω αμιαντοτσιμεντοσωλήνων. Η εργασία στο San Francisco Bay είχε πολλά πλεονεκτήματα, όπως τη μακρόχρονη πόση νερού, τις σχετικά υψηλές, αλλά ποικίλες συγκεντρώσεις αμιάντου στα δίκτυα ύδρευσης και έναν μεγάλο πληθυσμό υπό κίνδυνο. Η μόνη αδυναμία της εργασίας αυτής είναι ότι κατά την επανάληψή της περιορίστηκε η σχέση που παρατηρήθηκε μεταξύ του καταπινομένου αμιάντου και του καρκίνου στους άνδρες και αυξήθηκε η σημασία της σχέσης για τις γυναίκες (WHO 1986).

Μετά από τα παραπάνω ο WHO διατυπώνει την θέση:

Οι κίνδυνοι για την υγεία που σχετίζονται με την επαγγελματική έκθεση στον αερογενή αμίαντο έχουν τεκμηριωθεί καλώς. Οι επιδημιολογικές μελέτες δηλώνουν ότι η παρατεταμένη εισπνοή του αμιάντου οδηγεί επίσης σε αυξημένη συχνότητα καρκίνου της γαστρεντερικής κοιλότητας. Παρά τούτο δεν είναι γνωστό εάν ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι συστηματικό ή είναι επακόλουθο της κατάποσης του εισπνεόμενου αμιάντου.

Τα επικίνδυνα αποτελέσματα του καταπινομένου αμιάντου στους ανθρώπους δεν έχουν καθοριστεί. Οι μελέτες που βρίσκονται σε εξέλιξη θα επέτρεπαν μια πληρέστερη αξιολόγηση οποιουδήποτε κινδύνου που θα ήταν αποτέλεσμα της κατάποσης αμιάντου, αλλά προς το παρόν οι διαθέσιμες πληροφορίες είναι ανεπαρκείς να καθορίσουν, εάν χρειάζεται να δοθεί μια γραμμή οδηγιών. Όμως, δεν υπάρχουν καθαροί (ξεκάθαροι) βιολογικοί λόγοι πον θα μας οδηγούσαν να πιστέψουμε ότι η καρκινογονικότητα τον αμιάντου εξαρτάται από την οδό χορήγησης του και ότι οι ίνες αμιάντου είναι καρκινογόνες μόνον όταν εισπνέονται και όχι όταν καταπίνονται (WHO 1990).

Στην πράξη, εφόσον υπάρχουν και θετικές επιδημιολογικές μελέτες αυξημένης καρκινογένεσης με την κατάποση ινών, με νερό που ρέει από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, αυτομάτως βρισκόμαστε σε επαγρύπνηση και συνιστούμε να γίνονται μετρήσεις των ινών αμιάντου, που πιθανόν κυκλοφορούν στα ήδη υπάρχοντα δίκτυα ύδρευσης με αμιαντοτσιμεντοσωλήνες σε κάθε πόλη και ν' αποτρέπουμε την τοποθέτηση νέων δικτύων με σωλήνες από αυτό το υλικό.

Ποια είναι n σύσταση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων; Πώς συμπεριφέρονται αυτοί με την πάροδο του χρόνου; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ασφαλή λειτουργικότητά τους;

Οι αμιαντοτσιμεντοσωλήνες συντίθενται κατά 85% από τσιμέντο και 15% από αμίαντο. Η σύσταση του αμιάντου είναι 4 μέρη χρυσοτιλικός και 1 μέρος κροκιδολίτης (Clifton 1981) ή αμοσίτης. Ο αμίαντος ενθηλακώνεται μέσα στο τσιμέντο και το δένει.

Ο Mah και Boatman (1978) μελέτησαν την αλληλεπίδραση νερού και αμιαντοτσιμε­ντοσωλήνων με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Μετά από ένα μήνα ροής νερού παρατηρήθηκαν δεσμίδες ινών αμιάντου στην εσωτερική επιφάνεια των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, η οποία αρχικώς ήταν λεία. Επιπρόσθετα, η κυκλοφορία «επιθετικού νερού», για 218 ημέρες σε αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, επέδειξε την παρουσία 3,6 εκατομμυρίων ινών αμιάντου, ανά λίτρο νερού. Πριν από την περίοδο των 218 ημερών, το περιεχόμενο του νερού σε ίνες αμιάντου ήταν 1,35 εκατομμύρια ανά λίτρο.

Τα ποσά των ινών αμιάντου που απελευθερώνονται από το εσωτερικό τοίχωμα των φθαρμένων σωλήνων έτυχε έντονης έρευνας. Έτσι ο Olson (1974) αναφέρει ότι το νερό που ρέει μέσα από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες δεν αυξάνει σημαντικά τα επίπεδα των ινών του αμιάντου στο νερό.

Αντίθετα ο Buelow και συν. (1977) βρήκαν ότι οι αμιαντοτσιμεντοσωλήνες συμπεριφέρονται παρόμοια με όλους τους σωλήνες από άλλα υλικά, εκτός από τους πλαστικούς, που χρησιμοποιούνται στα δίκτυα ύδρευσης. Δηλαδή, αν υπάρχουν επιθετικές καταστάσεις προς το υλικό των σωλήνων (ακατάλληλο ρΗ, αλκαλικότητα και σκληρότητα νερού), οι σωλήνες διαβιβρώσκονται και καταστρέφονται.

Ο Langer (1990) αναφέρει ότι ο χρυσοτιλικός αμίαντος απελευθερώνεται από τους αμιαντοτσιμεντοσωλήνες με νερά που έχουν ρΗ κάτω από 10,8 και ανάλογα με τον αριθμό των διαλυμένων σ' αυτά κατιόντων.

Ποια είναι τα επίπεδα των συγκεντρώσεων ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό που ρέει μέσα από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες;

Κατά τον WHO (1990) η χρησιμοποίηση αμιαντοτσιμεντοσωλήνων στα συστήματα υδροδότησης θα μπορούσε να συμβάλλει στο περιεχόμενο του νερού σε αμίαντο. Μια τυπική συγκέντρωση ινών στο πόσιμο νερό από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες είναι της τάξεως του 1.000.000 ινών / ανά λίτρο WHO (1990) ή 0,005 Mg/L.

Έχουν αναφερθεί επίπεδα ινών αμιάντου που ποικίλουν σε έκταση. Έτσι στην πόλη του Woodstock των ΗΠΑ βρέθηκαν συγκεντρώσεις ινών αμιάντου που κυμαίνονταν από 3,2 εκατομμύρια / λίτρο, έως 304,5 εκατομμύρια ινών ανά λίτρο, ανάλογα με τα σημεία λήψεως των δειγμάτων (Howe et al 1989).

Ποιες είναι οι πιο αξιόπιστες πηγές πληροφοριών για την καρκινογονικότητα του αμιάντου στον γαστρεντερικό σωλήνα;

Με το θέμα έχουν ασχοληθεί οι τοξικολόγοι και οι επιδημιολόγοι κυρίως. Προς το παρόν υπάρχουν φωνές που δηλώνουν την ύπαρξη πιθανών κινδύνων από την παρουσία ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό. Άλλοι επιστήμονες αρνούνται αυτή την πιθανότητα (ZEFU 1990).

Οι εργασίες στα πειραματόζωα δεν είναι συμπερασματικές. Αν και έχει αποδειχτεί η διείσδυση των ινών αμιάντου στο έντερο, δεν υπάρχει ένα σταθερό πρότυπο της καρκινογένεσης στα ζώα. Οι επιδημιολογικές μελέτες σε αστικές περιοχές που έπιναν νερό με ίνες αμιάντου, μέσω αμιαντοτσιμεντοσωλήνων είναι αφ' ενός λίγες και τα αποτελέσματά τους είναι είτε θετικά, είτε αρνητικά για καρκινογένεση.

Οι επιδημιολογικές μελέτες πάντοτε είναι επιρρεπείς σε στατιστικά λάθη, εξαιτίας παραγόντων που δημιουργούν συγχύσεις. Γι' αυτό, προς το παρόν ερευνούνται και οι επιδημιολογικές μελέτες επί εργατών που εκτίθενται σε ίνες αμιάντου στο περιβάλλον της εργασίας τους, με ελεγμένα επίπεδα ινών αμιάντου στον ατμοσφαι­ρικό τους αέρα, ενώ είναι ασφαλώς γνωστοί παράγοντες όπως: Η διάρκεια εργοδοσίας, ο χρόνος συνταξιοδότησης, η νοσηρότητα και τα αίτια θανάτου των υπό παρακολούθηση εργατών.

Τα στοιχεία αυτά αποτελούν τις πιο ακριβείς πηγές πληροφοριών, οι οποίες ίσως είναι οι πιο καθοριστικές νια τις γνώσεις μας, που αφορούν τη σχέση του αμιάντου και της καρκινογένεσης Frumkin καιι Berlin 1988).

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων;

Πλεονεκτήματα: Οι αμιαντοτσιμεντοσωλήνες είναι σχετικά φθηνοί, εύκολα κατα­σκευάζονται και εύκολα τοποθετούνται. Αν οι σωλήνες που θα τοποθετηθούν σ' ένα δίκτυο έχουν διάμετρο άνω των 60 cm είναι οικονομικότεροι και τούτο λαμβάνεται υπόψη κατά την αγορά σωλήνων, από τις υπό ανάπτυξη χώρες. Σε σύγκριση με τους σιδερένιους σωλήνες οι αμιαντοτσιμεντοσωλήνες είναι ελαφρότεροι και δεν σκουριάζουν.

Μειονεκτήματα: Οι αμιαντοτσιμεντοσωλήνες υφίστανται διαβρώσεις στην εσωτερική τους επιφάνεια ανάλογα με τον «δείκτη επιθετικότητας» του νερού που ρέει μέσα από αυτούς (οξύτητα, αλκαλικότητα, ταχύτητα, ροή, σκληρότητα). Οι διαβρώσεις μπορεί να είναι και εξωτερικές ανάλογα με την οξύτητα του εδάφους. Το νερό που ρέει μέσα από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες μπορεί να περιέχει ίνες αμιάντου, που διαρρέουν από το εσωτερικό τοίχωμα των σωλήνων σε επίπεδα συγκεντρώσεων που μπορούν να ποικίλουν. Οι εργαζόμενοι στην τοποθέτηση πρέπει να εκπαιδεύονται ώστε να μην εκτίθενται στη σκόνη του αμιάντου, να φορούν ειδικές στολές και να εισπνέουν αέρα από ειδικές συσκευές.

Εφόσον εγκατασταθούν στο δίκτυο ύδρευσης αμιαντοτσιμεντοσωλήνες πρέπει να ελέγχονται κατά συχνά χρονικά διαστήματα, αν διατηρείται η ακεραιότητά τους και αν διασπείρουν ίνες στο δίκτυο. Τούτο απαιτεί την ίδρυση πολυδάπανων συνεργείων από άκρως εξειδικευμένους επιστήμονες και παρασκευαστές, που μεταξύ των άλλων θα χρησιμοποιούν με ευχέρεια το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Διαφορετικά, θα πρέπει να αποστέλλονται τα δείγματα του νερού σε χώρες που διαθέτουν τέτοια συνεργεία.

Οι πλαστικοί σωλήνες περικλείουν κινδύνους;

Οι σωλήνες από PVC πρέπει να είναι κατασκευασμένοι σωστά, ώστε να μην απελευθερώνουν στο πόσιμο νερό χλωριούχο βινύλιο (μονομερές). Το χλωριούχο βινύλιο έχει κατηγορηθεί για καρκινογονικότητα και πρέπει να μην εκτίθενται σ' αυτό οι άνθρωποι. Για τους σωλήνες από πολυαιθυλένιο δεν αναφέρονται κίνδυνοι.

Οι σιδερένιοι σωλήνες περικλείουν κινδύνους;

Οι σιδερένιοι σωλήνες στην εσωτερική τους επιφάνεια αναπτύσσουν επίστρωση από άλατα. Δυνατόν όμως να έχουν και χημική επίστρωση. Η τελευταία είναι τέτοια, ώστε να μην επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία και τοποθετείται για την πρόληψη της διάβρωσης.

Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που υποστηρίζουν ανεπιφύλακτα τη χρησιμοποίηση αμιαντοτσιμεντοσωλήνων;

Όσοι υποστηρίζουν την χωρίς καμία επιφύλαξη χρησιμοποίηση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων στην ύδρευση χρησιμοποιούν σαν τεκμήριο τις εργασίες του Β. Τ. Commins, ο οποίος τιτλοφορείται σαν σύμβουλος της Διεθνούς περιβαλλοντικής Υγείας και μόλυνσης, ειδικός στην μόλυνση του νερού και του αέρα. Ο Commins είναι υπεύθυνος ενός φορέα του Commins Associates. Στην πιο πρόσφατη ανασκόπηση του με τίτλο «Η σημασία του αμιάντου στο πόσιμο νερό και η χρησιμοποίηση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων» απορρίπτει τις επιδημιολογικές μελέτες των περιοχών των ΗΠΑ, που έδειξαν αυξημένη καρκινογένεση με την χρονία κατάποση ινών αμιάντου με το νερό, λέγοντας ότι είχαν περιορισμούς σχεδιασμού και συντελεστές σύγχυσης.

Αν δεχτούμε ότι πράγματι τούτο είναι αληθές, τότε οι ίδιοι παράγοντες λάθους ισχύουν και για όσες επιδημιολογικές εργασίες δεν βρήκαν αυξημένη καρκινογένε­ση με την πόση αμιαντούχου νερού. Τούτο μας βάζει την υποψία ότι ο Commins δεν είναι αντικειμενικός και ότι σαν μη ιατρός ουδεμία ευαισθησία έχει για το τι σημαίνει καρκίνος και ότι το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι η δουλειά του, δηλαδή οι μελέτες

εγκαταστάσεων ύδρευσης της εταιρείας του. Φυσικά, το άρθρο αυτό δεν φιλοξενή­θηκε σε ιατρικό περιοδικό, διότι είναι τελείως αναξιόπιστο και είναι γραμμένο από άνθρωπο, που ενώ δεν είναι υπεύθυνος γιατρός καταλήγει σε ευκόλως αναστρέψι­μα συμπεράσματα, που αν γίνουν πιστευτά από τις κυβερνήσεις, κανείς δεν γνωρίζει πού μπορούν να οδηγήσουν τις επόμενες γενεές.

Ο κ. Commins ίσως πείθει τους μη ιατρούς, τους βιομηχάνους, τους εμπόρους και τους ηγέτες των υπό ανάπτυξη χωρών. Δεν είναι δυνατόν να πείσει τους γιατρούς και τους απλούς ανθρώπους, που γνωρίζουν και έχουν ευαισθητοποιηθεί από τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να ακολουθήσουν την έκθεση στον αμίαντο «είτε δι' εισπνοής είτε δια καταπόσεως».

Η Ένωση Βιομηχανιών Αμιάντου χρησιμοποιεί ένα έγγραφο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, μέσω του οποίου συνιστάται στο Πακιστάν η χρησιμοποίηση αμιαντοτσιμεντοσωλήνων. Σ' αυτό το έγγραφο σημειώνεται ότι οι αμιαντοτσιμεντοσωλήνες είναι ιδιαίτερα σημαντικοί στην περίπτωση των αναπτυσσομένων χωρών, όπου εκεί αποτελούν ένα οικονομικό δομικό υλικό για τον εφοδιασμό των δικτύων ύδρευσης.

Φυσικά, η Ελλάδα δεν έχει τα ίδια προβλήματα νοσηρότητας με το Πακιστάν, όπου εκεί οι άνθρωποι πεθαίνουν από μολυσματικές νόσους κατά χιλιάδες ημερησίως από την έλλειψη ύδατος ή από δίψα. Η Ελλάδα είναι ανεπτυγμένη χώρα και ήδη έχει σημαντικό πρόβλημα θνησιμότητας από καρκίνο. Συνεπώς, στην Ελλάδα δεν δικαιολογούνται οι οικονομικοί λόγοι χρησιμοποίησης των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων.

Επιπλέον, ο Jan Enqvist Σουηδός ερευνητής ειδικός στα θέματα αμιάντου έγραψε στο σουηδικό περιοδικό Working Environment 1987, σελ. 32-35, το άρθρο: ΑΜΙΑΝΤΟΣ - ένα παγκόσμιο πρόβλημα, το εξής:

«Το Καναδικό Εθνικό Ινστιτούτο Αμιάντου αναφέρει ότι οι αμιαντοτσιμεντοσωλήνες είναι η λύση των προβλημάτων υγιεινής των αναπτυσσομένων χωρών π.χ. η παροχή ύδατος και απομάκρυνση αποβλήτων από τα σπίτια. Οι Αμερικανικές και Ολλανδικές μελέτες δείχνουν ότι δεν υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία, εφόσον οι σωλήνες παραμένουν άθιχτοι και υγιείς. Σήμερα ξέρουμε ότι η όξινη βροχή επιταχύνει τη διάσπαση των σωλήνων. Σωλήνες που εξήχθησαν από λάσπη έχουν τη δομή μασημένου χαρτονιού».

Η εύκολη φθορά και παλαίωση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων βεβαιώνεται από πάρα πολλές εργασίες. Η σημαντικότερη όμως πηγή είναι ο WHO (1990) που παραδέχεται ότι το πόσιμο νερό μέσω αμιαντοτσιμεντοσωλήνων δυνατόν να έχει αυξημένο αριθμό ινών αμιάντου.

Για λόγους απόλυτης αντικειμενικότητας απευθυνθήκαμε και στη Γαλλική Ένωση Αμιάντου (Association Francaise de Γ Amiante). Η ένωση αυτή εκπροσωπεί τα συμφέροντα της αμιαντοτσιμεντοβιομηχανίας και υποστηρίζει χωρίς επιφύλαξη τη χρησιμοποίηση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων.

Η Ένωση Βιομηχανιών Αμιάντου και Αμιαντοτσιμέντου Ελλάδος με επιστολή της μας πληροφορεί ότι έμαθε ότι ενδιαφερόμαστε για την καταλληλότητα των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων για ύδρευση (βλέπε επιστολή).

Ο επιστολογράφος αγνοώντας το πληροφοριακό υλικό που συγκεντρώσαμε εμείς από τον WHO, την ΕΟΚ και τις Ελληνικές αρχές, φέρει τα παραπάνω όργανα ότι εγκρίνουν ανεπιφύλακτα τη χρήση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, πράγμα που δεν στέκεται, γιατί εμείς γνωρίζουμε τις αντιγνωμίες τους και το σημαντικότερο ανακαλύψαμε θετικές επιδημιολογικές μελέτες, τις οποίες θελημένα ή άθελά τους, τις αγνοούν. Επίσης, μας έστειλαν τις θέσεις της Αυστριακής Κυβερνήσεως, που και αυτές υποστηρίζουν τη χρήση των σωλήνων του αμιαντοτσιμέντου στα εργα ύδρευσης και καταλήγουν.

Όπως θα διαπιστώσετε, όλα τα στοιχεία αυτά καταλήγουν σε ένα καταλυτικό και ανεπιφύλακτο ΝΑΙ στη χρήση των σωλήνων αμιαντοτσιμέντου για πόσιμο νερό....

Γιατί αμφισβητούνται τα αποτελέσματα όσων ερευνών βρήκαν ότι δεν υπάρχει σχέση καταπινομένων ινών αμιάντου και καρκινογένεσης;

Οι ελλείψεις θετικών ευρημάτων καρκινογένεσης σε ορισμένες μελέτες που σχεδιάστηκαν για να ανιχνευθούν τα αποτελέσματα των καταπινομένων υδατογενών ινών αμιάντου, μπορεί να οφείλονται προς το παρόν στην αδυναμία μας να ανιχνεύσουμε τα αποτελέσματα επί της υγείας, μετά από περιβαλλοντική έκθεση στον αμίαντο. Οι εργασίες αυτές αγνοούν ένα σημαντικό παράγοντα, δηλαδή τη στατιστική ισχύ των ποικίλων μελετών να ανιχνεύσουν τον κίνδυνο.

Οι επιδημιολογικές στατιστικές μελέτες κρύβουν πάντοτε σοβαρότατο κίνδυνο στατιστικού λάθους και δίνουν συχνότατα υψηλά επίπεδα ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων. Γι' αυτό στις αρνητικές έρευνες για καρκινογένεση μετά από κατάποση ινών αμιάντου θα πρέπει να δίνουμε λιγότερη σημασία, από ότι στις θετικές τοιαύτες.

Με ποια κριτήρια πρέπει να γίνεται η επιλογή σωλήνων υδροδότησης;

Οι σωλήνες που θα επιλέγονται θα πρέπει να έχουν αντοχή και μεγάλη διάρκεια ζωής και χορήγηση νερού, που δεν μπορεί να βάλει σε κίνδυνο την υγεία του κοινού. Πάντοτε πρέπει να πρωτεύει το κριτήριο της υγιεινότητας και μετά το οικονομικό κόστος. Για σωλήνες διαμέτρου κάτω των 60 cm δεν υπάρχει ανταγωνι­στικότητα στις τιμές, μεταξύ των σωλήνων από διάφορα υλικά (πλαστικοί, αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, μεταλλικοί κ.λπ.) (Simond και Warden 1980).

Εφόσον γνωρίζουμε ότι δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί, εάν υπάρχει ένα επίπεδο επικινδυνότητας αμιάντου για τους ανθρώπους, κάτω από το οποίο δεν υπάρχει κίνδυνος καρκινογένεσης (WHO 1976, Davis 1988), επιβάλλεται να ληφθούν από την πολιτεία τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να προλαβαίνεται η είσοδος των ινών του αμιάντου από τους αμιαντοτσιμεντοσωλήνες στο πόσιμο νερό.

Έχει υπολογιστεί ότι έχουν τοποθετηθεί σ' όλο τον κόσμο 2,5 εκατομμύρια χιλιόμετρα αμιαντοτσιμεντοσωλήνων για τη μεταφορά πόσιμου νερού. Οι αμιαντοτσιμεντοσωλήνες συστήνονται από τις παραγωγές χώρες, στις υποανάπτυκτες χώρες για λόγους οικονομικούς. Αντίθετα στις προηγμένες χώρες έχει απαγορευτεί η εισαγωγή, επεξεργασία και παραγωγή προϊόντων εξ αμιάντου.

Τι οδηγίες δίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για τον αμίαντο στο πόσιμο νερό;

Η Επιτροπή ειδικών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας δημοσίευσε τις οδηγίες για ποιότητα του πόσιμου νερού (WHO 1984a, WHO 1984b). Σ' αυτή την πρόσφατη διαθέσιμη δημοσίευση παρέχονται οι μέγιστες συγκεντρώσεις για πολλές ανόργα­νες και οργανικές χημικές ουσίες. Ο αμίαντος έχει ληφθεί υπ’ όψιν και έχει τοποθετηθεί στον πίνακα που έχει τον τίτλο («Inorganic constituents of potential health significance), «Ανόργανα συστατικά με δυνατότητες σημασίας για την υγεία». Στο τμήμα της ίδιας εργασίας που είναι αφιερωμένο στον αμίαντο διαβάζονται τα εξής:

Οι κίνδυνοι της υγείας που σχετίζονται με την επαγγελματική έκθεση στον αερογενή αμίαντο έχουν καλά τεκμηριωθεί. Οι επιδημιολογικές μελέτες δηλώνουν ότι η παρατεταμένη εισπνοή αμιάντου επίσης οδηγεί σε μιαν αυξημένη συχνότητα του καρκίνου του γαστρεντερικού συστήματος. Παρά τούτο, δεν είναι γνωστό εάν ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι συστηματικό ή είναι επακόλουθο της κατάποσης ινών που έχουν εισπνευστεί.

Τα επικίνδυνα αποτελέσματα του καταπινομένου αμιάντου στην ανθρώπινη υγεία δεν έχουν καθοριστεί. Μελέτες που βρίσκονται σε πρόοδο (εξέλιξη) θα επιτρέψουν μια πιο πλήρη αξιολόγηση οποιουδήποτε κινδύνου, επακόλουθου της κατάποσης αμιάντου. Όμως, προς το παρόν, οι διαθέσιμες πληροφορίες είναι ανεπαρκείς για να καθοριστεί, αν χρειάζεται να δοθούν οδηγίες (για τον αμίαντο).

Υπάρχει κίνδυνος να υποστεί βλάβη η υγεία όσων χρησιμοποιούν, εγκαθιστούν και τοποθετούν προϊόντα που περιέχουν αμίαντο;

Ο αμίαντος μέχρι σήμερα έχει περισσότερες από 3.000 εφαρμογές και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την επαφή χιλιάδων εργαζομένων με τις ίνες του αμιάντου. Οι εργαζόμενοι αυτοί, αλλά και οι απλοί πολίτες αγνοούν τους κινδύνους που διατρέχει η υγεία τους. Έτσι π.χ. οι εργάτες κατεδαφίσεως οικοδομών, οι υδραυλικοί, μηχανικοί που χρησιμοποιούν ή εργάζονται επί προϊόντων αμιαντοτσιμέντου κ.λπ. δεν θεωρούνται σαν εργάτες αμιάντου και δεν χρησιμοποιούν προστατευτικές προσωπίδες και εισπνοή καθαρού αέρα μέσα από ειδικές συσκευές ή κατάλληλα ρούχα, για την προστασία τους, με συνέπεια να εκτίθενται τακτικά σε σημαντικά ποσά αμιαντόσκονης.

Ο Selikoff 1990 τονίζει ότι οι εργαζόμενοι επί αμιαντοτσιμεντοσωλήνων διατρέχουν τους αυτούς κινδύνους όπως και οι εργάτες αμιάντου.

Ο Sebastien επίσης (1990) τονίζει ότι θα πρέπει να λαμβάνονται ειδικές προφυλάξεις κατά την τοποθέτηση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, ώστε να προστατευτούν οι εργάτες και να αποφευχθεί η οποιαδήποτε επιμόλυνση του δικτύου ύδρευσης με ίνες αμιάντου.

Πώς πρέπει να προστατεύονται οι εργαζόμενοι με τον αμίαντο και τα προϊόντα του αμιάντου;

Στη φωτογραφία που παραθέτουμε διακρίνονται εργαζόμενοι με προϊόντα αμιάντου. Το υλικό και το σχέδιο των στολών έχουν δοκιμαστεί κατά των ινών του αμιάντου και παρέχουν ασφαλή προστασία. Η πλαστική προσωπίδα εφαρμόζε­ται πλήρως στο πρόσωπο μαζί με ειδικά φίλτρα εισπνοής αέρα. Δεν υπάρχουν χαραμάδες εισόδου σκόνης από τους καρπούς και τα κάτω άκρα. Οι στολές αυτές είναι αδιάβροχες στο νερό και στις υγρές χημικές ουσίες, (βλέπε εικόνα).

Υπάρχει κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία από τη χρησιμοποίηση

αμιαντοτσιμεντοσωλήνων πόσιμου νερού, στο οποίο έχουν διαρρεύσει ίνες αμίαντου;

Το ερώτημα αυτό τέθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και σε ειδικούς στην αμιαντογενή καρκινογένεση και περιβαλλοντογενή καρκινογένεση. Ο επίτιμος καθηγητής των Βιομηχανικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών Υγείας του Πανεπι­στημίου του Pittsburgh των ΗΠΑ κ. Thomas Mancuso μας απάντησε: 26 Μαρτίου, 1990.

«Είναι βεβαιωμένο από τους επιστήμονες ότι ο αμίαντος προκαλεί καρκίνο, κι

αυτό είναι θέμα σοβαρού ενδιαφέροντος.

Ο αμίαντος σαν ένας καρκινογόνος παράγοντας παραμένει στο σώμα και δεν

μπορεί να απομακρυνθεί, ούτε μπορεί να αναστραφεί η καρκινογενετική διαδικασία.

Για να προληφθούν τα νεοπλάσματα από αμίαντο πρέπει τα επίπεδα έκθεσης

στις ίνες τον να είναι μηδενικά (1972 NIOSH U.S.).

Προς το παρόν, δεν είναι δυνατόν να υπολογιστεί το ασφαλές επίπεδο έκθεσης

προς τον αμίαντο, κάτω από το οποίο δεν θα αυξανόταν ο κίνδυνος πρόκλησης

καρκίνου (1976 WHO Report).

Η αξιολόγηση όλων των πληροφοριών που διαθέτουμε για τους ανθρώπους δεν

παρέχουν ένδειξη τον ασφαλούς ορίου έκθεσης στον αμίαντο (1980 NIOSH Report

Ο αμίαντος μπορεί να απελευθερωθεί από τους αμιαντοτσιμεντοσωλήνες στο| πόσιμο νερό και μπορεί να αποτελέσει έναν δυνητικό συνεχή κίνδυνο καρκίνου για ||: την κοινωνία.

Είναι μια καθιερωμένη βασική αρχή Δημόσιας Υγείας να προλαβαίνουμε την εισαγωγή καρκινογόνων παραγόντων στην κοινωνία και να παίρνουμε κάθε μέτρο 11 για να προλάβουμε την πιθανότητα έκθεσης σε τέτοιους καρκινογόνους παράγοντες.

Η γνώμη μου είναι συνεπής με αυτή την αρχή της δημόσιας υγιεινής. Γι' αυτό, II ως εκ τούτου, θα απέφευγα την εισαγωγή των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων στο II σύστημα της ύδρευσης σας.

Ειλικρινά

Thomas F. Mancuso

Επίτιμος Καθηγητής

Ο καθηγητής Mancuso έχει αφιερώσει τη ζωή του στο θέμα της καρκινογένεσης από αμίαντο και είναι διεθνώς γνωστός από τις ερευνητικές και κλινικές μελέτες του, επ’αυτού του θέματος. Όπως είναι γνωστό, στις ΗΠΑ έχει επιβληθεί από την Εταιρεία Προστασίας του Περιβάλλοντος [(Environmental Protection Agency (EPA)] η απαγόρευση της χρήσης του αμιάντου (Mossman και Gee 1989).

Το αυτό ερώτημα τέθηκε στον καθηγητή P. Sebastien (3 Απριλίου 1990) του τμήματος Επαγγελματικής Υγείας, Υγιεινής και Βιομηχανικής Τοξικολογίας του Κέντρου Μελετών και Ερευνών των Ανθρακωρυχείων της Γαλλίας, γράφει λοιπόν:

...«Λεν είναι εύκολο να κάνει κανείς μια οριστική δήλωση για τον κίνδυνο τον καταπινομένου αμιάντον. Πάνω απ' όλα, ο κίνδυνος μετά την κατάποση φαίνεται πολύ μικρότερος από τον κίνδυνο, μετά από εισπνοή. Αν ισχυροί οικονομικοί λόγοι εννοούν την επιλογή αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, φαίνεται δύσκολο να αντιτεθείς σε σταθερές μελέτες που σχετίζονται με τα αποτελέσματα στην υγεία...».

Το πόσιμο νερό είναι απαραίτητο όχι μόνο στους ανθρώπους αλλά και στα ζώα, γι' αυτό απευθυνθήκαμε και στον καθηγητή της Κτηνιατρικής Geoffrey Η. Lord των ΗΠΑ (30 Μαρτίου 1990), ο οποίος μεταξύ των άλλων δήλωσε:

...«Γνωρίζοντας το τι κάνω γύρω από τη βιολογική απόκριση προς τις ίνες τον χρυσοτιλικού αμιάντου, θα έλεγα ότι η χρήση αμιαντοτσιμεντοσωλήνων για ύδρευση περικλείει έναν δυνητικό κίνδυνο για την υγεία. Ο βαθμός κινδύνου θα εξαρτηθεί απο τους αριθμούς των ινών που κατακρατούνται από τον σωλήνα κατά τη διάρκεια της φυσιολογικής ροής. Είμαι της γνώμης, επίσης, ότι υπάρχει ένας ομοσπονδιακός κανονισμός στις ΗΠΑ που απαγορεύει τη χρήση αμιάντου, σε όλα τα προϊόντα...

Ο επίτιμος καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Νοσοκομείου Mount Sinai της Νέας Υόρκης Irving J. Selikoff ειδικός στην καρκινογένεση από τον αμίαντο, μεταξύ των άλλων μας έγραψε σε επιστολή του της 4 Απριλίου 1990.

...«Λεν έχουμε αξιόπιστες πληροφορίες, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, που αφορούν τους κινδύνους καρκίνου που θα συσχετίζονταν με το πόσιμο νερό, που χορηγείται μέσω των συστημάτων υδροδότησης με αμιαντοτσιμεντοσωλήνες.

...Κατά τη δική μας επιδημιολογική εργασία, δεν βρήκαμε αυξημένη συχνότητα πρωτοπαθούς καρκίνου του ήπατος, παραδείγματος χάριν, παρά το γεγονός ότι η ανάλυση θα δείξει δισεκατομμύρια ινών να υπάρχουν στα ήπατα εργατών που εκτέθηκαν στον αμίαντο. Παρόμοια, ενώ υπάρχει ένας αυξημένος κίνδυνος για καρκίνο του νεφρού, το ίδιο δεν είναι αληθές για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης και του προστάτη...

Οι αβεβαιότητες των προηγηθέντων δεν υπάρχουν φυσικά, όταν αντιμετωπίζουμε νεοπλάσματα που σχετίζονται με τον αμίαντο μεταξύ εργατών αμιντοτσιμέντου που κάνουν το υλικό. Εδώ υπάρχει καθαρή ένδειξη τον σημαντικού κινδύνου [Frinkelstein (Canada), Raffn et al. (Denmark) etc.]. Παρόμοιος κίνδυνος θα μπορούσε να προκληθεί μεταξύ αυτών που εκτίθενται στον αμίαντο κατά τη διάρκεια της εργασίας τους με τα προϊόντα αμιαντοτσιμέντου, περιλαμβανομένων και των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων.

Απευθύνοντας το ερώτημα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, στο τμήμα της Κοινότητας Εφοδιασμού Νερού και Μονάδα Υγιεινής, Παράρτημα της Περιβαλλο­ντικής Υγείας, μεταξύ των άλλων απάντησαν (27 Απριλίου 1990).

...Γενικά, έχει εξαχθεί το συμπέρασμα ότι οι συγκεντρώσεις αμιάντου στο πόσιμο νερό που προκύπτουν από τη χρήση αμιαντοτσιμεντοσωλήνων δεν παρουσιάζουν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία.

...Εν τούτοις δεν υπάρχει τελειωτική ένδειξη από σύγχρονες τοξικολογικές μελέτες στα ζώα ότι ο καταπινόμενος αμίαντος είναι καρκινογόνος. Επιπρόσθετα οι σύγχρονες επιδημιολογικές μελέτες παρέχουν λίγη πειστική ένδειξη μιας συσχέτισης μεταξύ του αμιάντου στα δημόσια συστήματα ύδρευσης και του καρκίνου...

Απευθύνοντας το ερώτημα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, στο Διεθνές Κέντρο έρευνας για τον Καρκίνο πήραμε απάντηση, που μεταξύ των άλλων γράφει το συμπέρασμά του:

...Ο αμίαντος έχει αποδειχτεί να είναι ένα ισχυρό καρκινογόνο και σε πολλές χώρες θεωρείται σαν το πιο σπουδαίο εντοπισμένο καρκινογόνο στον τόπο εργασίας. Οι μελέτες που εξέτασαν την έκθεση στις ίνες τον αμιάντου από το πόσιμο νερό δεν έχουν δείξει επίμονες αυξήσεις στη συχνότητα καρκίνου ή τη θνησιμότητα και έχει αποδειχτεί δύσκολο να παρασχεθούν εκτιμήσεις κινδύνου για ειδικά επίπεδα έκθεσης προς τις ίνες του αμιάντου στο πόσιμο νερό. Λεν υπάρχουν καθαροί βιολογικοί λόγοι, που θα μας οδηγούσαν να πιστέψουμε ότι η

H καρκινογονικότητα του αμιάντου εξαρτάται από την οδό χορήγησης του και ότι οι ίνες αμιάντου είναι καρκινογόνες μόνον όταν εισπνέονται και όχι όταν καταπίνονται (πέπτονται).

Διαβάζοντας τις δύο απαντήσεις του WHO διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν σημαντι­κές διαφορές θέσεων και απόψεων. Στην πρώτη επιστολή με σιγουριά αναφέρεται, ότι προς το παρόν οι συγκεντρώσεις των ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό που ρέει μέσω αμιαντοτσιμεντοσωλήνων δεν παρουσιάζουν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία,· Δυστυχώς όμως η δεύτερη απάντηση αναφέρει ότι, δεν υπάρχουν καθαροί βιολογικοί λόγοι, οι οποίοι θα μας οδηγούσαν να πιστέψουμε ότι η καρκινογονικότητα του αμιάντου εξαρτάται από την οδό χορήγησης και ότι οι ίνες του αμιάντου είναι καρκινογόνες μόνον όταν εισπνέονται και όχι όταν καταπίνονται. Άρα οι ίνες αμιάντου δυνατόν να δράσουν καρκινογενετικώς, είτε εισπνευστούν, είτε καταπο- θούν, εφ' όσον γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει ασφαλές όριο έκθεσης προς τον αμίαντο (WHO 1976).

Το ερώτημα για τους πιθανούς κινδύνους από τη χρησιμοποίηση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων στο δίκτυο ύδρευσης της πόλεως της Κορίνθου τέθηκε και στο Κεντρικό Γραφείο Συγκέντρωσης Πληροφοριών των Εργαζομένων που κινδυνεύουν από τη σκόνη του αμιάντου (Zentrale Erfassungastelle asbestaubgefahrdener Arbeitneh- mer) στο Augsburg της Δυτικής Γερμανίας. Το γραφείο αυτό έθεσε το ερώτημα στο ΚΕΝΤΡΟ ΑΠΟΦΥΓΗΣ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, της Δυτικής Γερμανίας και η απάντηση που λάβαμε με επιστολή της 25-4-1990 αναφέρονται μεταξύ των άλλων και τα εξής:

...«Μεταξύ των επιστημόνων τοξικολόγων το ερώτημα ευρίσκεται υπό αντιγνω μία. Υπάρχουν φωνές, που δηλώνουν την ύπαρξη πιθανών κινδύνων των ινών του αμιάντου στο πόσιμο νερό, ενώ άλλοι επιστήμονες αρνούνται αυτή τη δυνατότητα...».

Τούτο επιβεβαιώθηκε με όλες τις πληροφορίες που μας στείλανε μέσω του συστήματος ηλεκτρονικών υπολογιστών των ZIGUV. Πράγματι υπάρχουν επιδημιολογικές μελέτες που δεν συσχετίζουν την αύξηση του καρκίνου με την παρουσία ινών αμιάντου στο πόσιμο νερό, ενώ άλλες επιδεικνύουν αύξηση της συχνότητας των καρκίνων σε πληθυσμούς που κατάπιναν ίνες αμιάντου από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, ή από ίνες που υπήρχαν σε αφθονία στο νερό.

Φυσικά εφόσον υπάρχουν και θετικές φωνές των τοξικολόγων για καρκινογένεση σε πληθυσμούς με ίνες αμιάντου στο πόσιμο νερό τους, αυτό δεν μπορούμε παρά να το λάβουμε σταθερά υπόψη μας και να ενθαρρύνουμε τις συνέχειες των ερευνών, μέχρις ότου αποδειχτεί με βεβαιότητα, πράγμα που ευχόμαστε, ότι ο καταπινόμενος αμίαντος με το πόσιμο νερό που ρέει μέσα από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες είναι 100% ακίνδυνος.

Φυσικά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει μελετήσει εξονυχιστικά και τις θετικές και τις αρνητικές για καρκινογένεση εργασίες.

Ποιο τμήμα όμως του ΠΟΥ να πιστέψει κανείς όταν, στις επιστολές που μας στείλανε διατυπώνονται αντιγνωμίες:

Επίσης, γενάτε το εύλογο ερώτημα, γιατί εντοπίζουν την προσοχή τους μόνο στην πρόκληση καρκίνου του γαστρεντερικού σωλήνα μετά από κατάποση ινών αμιάντου;

Είναι γνωστόν ότι το πόσιμο νερό που ρέει μέσα από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες δεν χρησιμοποιείται μόνο στην πόση, αλλά και στο πλύσιμο των ρούχων και των κλινοσκεπασμάτων. Εφόσον αυτά διαποτίζονται κάθε φορά που πλένονται με το νερό, σίγουρα παραμένουν σ' αυτά ίνες, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου αθροίζονται. Συνεπώς όσο περνάνε τα χρόνια, οι πυκνότητες των ινών του αμιάντου θα αυξάνονται σταθερά στον εισπνεόμενο αέρα των κατοικιών. Επίσης, εκτός από το πόσιμο νερό, ίνες αμιάντου μπορεί να καταποθούν με τα διάφορα ποτά και τρόφιμα. Ίνες αμιάντου προσφέρονται στον αέρα προς εισπνοή και από άλλες αμιαντούχες πηγές.

Μπορεί σήμερα να έχει απαγορευτεί η χρήση αμιάντου σε πολλές χώρες, όμως ακόμη υπάρχουν και εκπέμπουν στο περιβάλλον, ανεξέλεγκτα πάνω από 3.000 προϊόντα που περιέχουν αμίαντο και από τα οποία απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα καθημερινώς νέες ίνες αμιάντου.

Η σημαντικότερη πηγή εκπομπής ινών αμιάντου στο περιβάλλον είναι οι αμιαντοκατασκευές τύπου ελενίτ, οι αμιαντοσωλήνες παλαιών δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, καθώς και κτίρια με επιχρίσματα αμιαντοτσιμέντου.

Ποιός μπορεί να αποκλείσει λοιπόν ότι μετά από 20-30 χρόνια δεν θα έχουμε μια πανδημία καρκίνου; Και βέβαια, αν ήταν μόνον ο αμίαντος το μόνο καρκινογόνο που μας βομβαρδίζει δεν θα τρομάζαμε. Σήμερα ξέρουμε ότι έχουν ενοχοποιηθεί σαν καρκινογόνες και άλλες ουσίες (π.χ. εντομοκτόνα, φυτοφάρμακα, βενζένιο, διοξίνη, κάπνισμα κ.λπ.) τα οποία προσφέρονται σε αφθονία από τον πολιτισμό, όπως και οι ιονίζουσες ακτινοβολίες.

Από τι θα προλάβουν λοιπόν οι επερχόμενες γενεές να προφυλαχτούν;

Το πρόβλημα της καρκινογονικότητας γενικά θα πρέπει να απασχολήσει συστηματικά όλο τον ιατρικό κόσμο, καθώς και τους επιστήμονες και τους πολιτικούς. Πρέπει έγκαιρα να εφαρμοστεί η νομοθεσία που απαγορεύει τη χρήση αμιάντου και των προϊόντων του και να εφαρμοστούν προγράμματα οργανωμένης αφαίρεσης και απομάκρυνσης κάθε οικοδομικού υλικού που περιέχει αμίαντο από ειδικά συνεργεία..

Υπάρχουν τρόποι απομάκρυνσης των ινών αμιάντου από το πόσιμο νερό;

Στις περιπτώσεις εκείνες, που ανακαλυφθούν ίνες αμιάντου στο πόσιμο νερό, σε δίκτυα ύδρευσης αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προτείνει καθαρισμό (φιλτράρισμα) του νερού μέσω διήθησης από άμμο.

Υπάρχουν επίσης διαθέσιμα και άλλα μέσα και μέθοδοι που είναι γνωστά στους υδρολόγους μηχανικούς (WHO 1990). Εξάλλου το Υπουργείο Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών των ΗΠΑ, μας υπέδειξε τρόπους προστασίας του κοινού από τις ίνες αμιάντου, οι οποίοι περιγράφονται στην επιστολή που παραθέτουμε.

alt

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ, ΗΠΑ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ Κέντρο Ελέγχου Νόσησης 14 Μαΐου, 1990

Δημήτριος Ν. ΓΚΕΛΗΣ, M.D. Κολιάτσου 30, Κόρινθος 20100, ΕΛΛΑΣ

Αγαπητέ κ. Γκέλη

Σας ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σας για τους αμιαντοτσιμεντοσωλήνες (ΑΣ) ύδρευσης. Η Εταιρεία Προστασίας του Περιβάλλοντος (ΕΠΠ) των ΗΠΑ έχει κάνει εκτεταμένη έρευνα για τη χρήση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων στα συστήματα διανομής ύδατος. Βρήκαν, ότι οι ίνες του αμιάντου, εισέρχονται στο νερό από τους σωλήνες, με δύο τρόπους. Μια πηγή εισόδου είναι η παλαίωση, της μήτρας του τσιμέντου εξαιτίας της «διαβρωτικής» φύσεως του νερού. Αυτή δεν είναι η συνηθισμένη γαλβανική διάβρωση, που γνωρίζουμε, διότι το νερό είναι επιθετικό. Η ΕΠΠ χρησιμοποιεί σαν ορισμό της επιθετικής συμπεριφοράς, του νερού, τον δείκτη Langlier (LI). Η βάση για το LI είναι η διαλυτικότητα του ανθρακικού ασβεστίου. Το νερό που είναι επιθετικό προς το ανθρακικό ασβέστιο, θα διαλύσει επίσης τη μήτρα τσιμέντου, του αμιαντοτσιμεντοσωλήνα. Μία άλλη πηγή ινών αμιάντου στο νερό είναι αυτή που προκαλείται κατά τη διαδικασία τοποθέτησης και εγκατάστασης μιας νέας υδροδότησης (σε κατοικίες).

Η έρευνα της ΕΠΠ έχει δώσει λύσεις και στα δύο αυτά προβλήματα. Η λύση στο πρόβλημα της επιθετικότητας που νερού δίδεται με την προσαρμογή του ρΗ, των συγκεντρώσεων ιόντων ασβεστίου και της αλκαλικότητας. Έτσι το νερό δεν είναι επιθετικό.

Διατηρώντας μια ισορροπημένη χημεία του νερού προς το ανθρακικό ασβέστιο, προλαμβάνεται η παλαίωση της εσωτερικής επιφάνειας του αμιαντοτσιμεντοσωλήνα. Η λύση στο πρόβλημα των νέων συνδέσμων με το δίκτυο απαιτεί μια τροποποίηση στα εργαλεία σύνδεσης. Αυτή η τροποποίηση, επιτρέπει στα θραύσματα από τον αμιαντοτσιμεντοσωλήνα να χυθούν με το νερό, έξω από το σωλήνα, προς τις εκσκαφές, μάλλον, παρά να τους επιτρέψει να πέσουν μέσα στον αμιαντοτσιμεντοσωλήνα.

Η ΕΠΠ έχει παραδείγματα αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, που έχουν χρησιμοποιηθεί για δεκάδες χρόνια, στο σύστημα, διανομής νερού, χωρίς ένδειξη χειροτέρευσής τους (εννοεί παλαίωση). Επίσης έχουν συλλέξει δείγματα νερού από συστήματα αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, που έχουν δείξει την απουσία ινών αμιάντου, κατά την εξέταση με απλό και ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.

Οι μικρές ίνες αμιάντου, που απελευθερώνονται στο νερό, κατά την εγκατάσταση μιας νέας υδροδότησης από αμιαντοτσιμεντοσωλήνες, οφείλονται στις μικρές ταχύτητες που φυσιολογικά υπάρχουν στο σύστημα διανομής νερού. Εντούτοις, οποτεδήποτε συμβαίνουν υψηλές ταχύτητες, όπως, κατά τη διάρκεια ροής νερού, από κρουνούς, πυρασφαλείας, αυτές οι ίνες του αμιάντου επαναιωρούνται στο νερό. Έτσι, μετά από ροή νερού από κρουνούς πυρασφαλείας ή μετά από δραστηριότητες νέων εγκαταστάσεων υδροδότησης, οι ίνες μπορούν να εμφανιστούν στο νερό των κατοικιών, μετακινούμενες από τα σημεία, στα οποία είχαν παλαιότερα εναποτε­θεί.

Κατά τη διάρκεια της τυχαίας έρευνας της ΕΠΠ, στα συστήματα υδροδότησης των ΗΠΑ, βρήκαν λίγα δίκτυα με φυσική παρουσία ινών αμιάντου στο νερό. Μέσω έρευνας βρήκαν ότι προσθέτοντας πηκτικά μέσα (coagulant aids) επιτράπηκε στα δίκτυα να πετύχουν συγκεντρώσεις, κάτω των 50.000 ινών, ανά λίτρο νερού, τελικής παράδοσης. Οι ίνες αυτές ήσαν μεγέθους, που ήταν ορατό μόνο με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο. Δεν υπήρχαν ίνες στα δείγματα του νερού, ορατές με το απλό μικροσκόπιο φωτός.

Ενώ η Εταιρεία Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ ενεργητικά ενθαρρύνει την απομάκρυνση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων από τα συστήματα υδροδότησης, αυτής της χώρας, εν τούτοις υπάρχει τεχνολογία, που εξασφαλίζει μακρόχρονη σταθερότητα των σωλήνων.

Έτσι, πιστεύω ότι η συνεχιζόμενη χρήση αμιαντοτσιμεντοσωλήνων για τη διανομή, υπογείως, του νερού, δεν περικλείει ένα σημαντικό κίνδυνο απειλής για την ανθρώπινη υγεία, όταν μεταφέρουν σταθερό νερό που εγκαθίσταται στις κατοικίες με κατάλληλα εφόδια.

Παρά ταύτα, είτε για μια νέα εγκατάσταση ή μια αντικατάσταση παλαιών σωλήνων θα επέλεγα σωλήνες από άλλο υλικό.

Σας αποστέλλω μερικές βιβλιογραφικές πηγές, μερικές απ' αυτές με συνόψεις, που μπορεί να σας ενδιαφέρουν.

Αν μπορώ να σας βοηθήσω παραπέρα, παρακαλώ να αισθάνεστε ελεύθερος να έλθετε σ' επαφή μαζί μου.

Ειλικρινά υμέτερος Mark Α. McClanahan, Ph.D.

Κλάδος Μελετών Υγείας Τμήμα Περιβαλλοντικών Κινδύνων και Αποτελεσμάτων επί της Υγείας Κέντρο Περιβαλλοντικής Υγείας και Ελέγχου Κακώσεων

Καλύπτονται νομικά και ιατροδικαστικά οι αρχές ενός τόπου, όταν εκθέτουν το κοινό σ' έναν καρκινογόνο παράγοντα, όπως ο αμίαντος;

Το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας όταν ερωτάται για τη χρήση των αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, εγκρίνει τη χρήση τους με επιφυλάξεις και εξηγεί τους λόγους. Δεν τους συνιστά, όταν το νερό είναι πολύ μαλακό, προφανώς γιατί το σκληρό νερό δημιουργεί εσωτερικό επίχρισμα αλάτων και όταν το έδαφος δεν προκαλεί όξινη αντίδραση. Οι οδηγίες της ΕΟΚ οι σχετικές με τον αμίαντο αφορούν κυρίως τον αμίαντο που αιωρείται στον ατμοσφαιρικό αέρα και όχι στο νερό. Στην εφημερίδα της κυβερνήσεως της 20/2/1986, τεύχος 2ο, φύλλο 53, περιγράφεται η προσαρμογή της Ελληνικής Νομοθεσίας προς την οδηγία της ΕΟΚ, αριθ. 80/778 «περί της ποιότητας του πόσιμου νερού», που δημοσιεύτηκε στην επίσημη εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της 31.12.80 15/001, σελ. 255, δεν αναφέρεται τίποτε για τον αμίαντο. Ο Παγκόσμιος οργανισμός υγείας περιλαμβάνει τον αμίαντο στις δυνητικά επικίνδυνες ανόργανες ουσίες στο πόσιμο νερό, αλλά δεν δίδει οδηγίες. Παρά τα ανωτέρω γνωρίζουμε ότι στο παρελθόν υπήρξαν παραδείγματα παρουσίας μεγάλης χρονικής απόστασης μεταξύ μιας ήδη ιατρικά βεβαιωμένης νόσου και της δημιουργίας νομοθεσίας αναγνώρισης αυτής της νόσου και της εφαρμογής τρόπων πρόληψής της. Π.χ. ενώ γνωρίζουμε την καρκινογονικότητα του καπνίσματος, μόνο πρόσφατα καθιερώθηκε η αναγραφή, επάνω στα κουτιά των τσιγάρων, των κινδύνων που διατρέχουν οι καπνιστές.

Οι καρκινογόνες ουσίες δυστυχώς, υπήρξαν και υπάρχουν στους τόπους εργα­σίας, στον αέρα, το έδαφος και το νερό, χωρίς την επιβολή κυβερνητικών νόμων για την προστασία των πολιτών. Η απουσία ενός νόμου δεν καθιστά έναν καρκινογόνο παράγοντα ασφαλή στη χρήση του ή ότι εξαλείφεται ο κίνδυνος καρκινογένεσης.

Μπροστά σ' αυτή την έλλειψη νομοθεσίας, προς το παρόν, το κοινό προστατεύε­ται από την επιστημονική ενημέρωση, που του κάνουν οι επιστήμονες. Η προστασία της ανθρώπινης ζωής, με την πρόληψη της καρκινογένεσης, στηρίζεται στην έμφυτη υπευθυνότητα των εφευρετών, παραγωγών και χειριστών των καρκινογό­νων ουσιών και την υπευθυνότητα των ατόμων που ασκούν πολιτική εξουσία.

Όταν αυτή η υπευθυνότητα αγνοείται ή εξασθενεί από την διοίκηση, όπως έχει συμβεί με τον αμίαντο και άλλες καρκινογόνες ουσίες, τότε προξενείται μια μη αναστρέψιμη κληρονομιά καταστροφής των γενεών που θα ακολουθήσουν.

Κανείς δεν πρέπει να ξεχνάει ότι: Οποιοσδήποτε εκτίθεται σ' έναν καρκινογόνο παράγοντα μπαίνει σε κίνδυνο. Όσοι λοιπόν ασχοληθούν για τη δημιουργία νόμων για την προστασία των πολιτών από την καρκινογένεση θα πρέπει να έχουν κατά νου τα λόγια του Hueper (1964), που υπήρξε η μεγαλύτερη αυθεντία στον περιβαλλοντικό καρκίνο.

«...Οι καρκίνοι όλων των τύπων και αιτίων επιδεικνύουν, ακόμη και κάτω από τις ήδη υπάρχουσες συνθήκες, όλα- τα χαρακτηριστικά μιας επιδημίας, σε αργή κίνηση, μέσω μιας συνεχούς ασταμάτητης, άχρηστης, αναπόφευκτης και εν μέρει ριψοκίνδυνης αύξησης της μόλυνσης του ανθρωπίνου περιβάλλοντος με χημικά και φυσικά καρκινογόνα και με χημικά που υποστηρίζουν και ενισχύουν τη δράση τους. Τίθεται η σκηνή πράγματι για μια μελλοντική καταστροφική επιδημία, που μόλις εμφανιστεί δεν θα μπορεί να ελεγχθεί για δεκαετίες με τα διαθέσιμα μέσα, κι ούτε θα μπορεί να τροποποιηθεί η πορεία της, μόλις τεθεί σε κίνηση».

Πώς προλαμβάνονται οι νόσοι μετά από έκθεση στον αμίαντο;

Αν κάποιος ανακαλύψει αμίαντο ελεύθερο μέσα στο σπίτι του, ποτέ δεν πρέπει να τον απομακρύνει μόνος του (π.χ. από τοίχους, οροφές, καπνοδόχους, καλοριφέρ κ.λπ.).

Ο ακέραιος αμίαντος ή αυτός που δεν έχει καταστραφεί η επιφάνειά του, ίσως είναι λιγότερο επικίνδυνος, αν παραμείνει στη θέση του, παρά όταν μετακινηθεί.

Αν ο αμίαντος ξηλωθεί χωρίς τη λήψη προστατευτικών μέτρων, βάζει κανείς σε κίνδυνο την υγεία του και της οικογενείας του.

Κατά την καταστροφή τοίχων ή αμιαντούχων κατασκευών προκαλούνται αυξημέ­νες συγκεντρώσεις αμιάντου στον εισπνεόμενον αέρα. Αυτό οφείλεται στην διατάραξη των ινών και την εύκολη εξάπλωσή τους, κατά τη μετακίνηση (Massey και Fournier - Massey, Sawyer et al 1985).

Παρά το γεγονός τούτο, οι κυβερνήσεις των χωρών της δύσης κατεδαφίζουν τα σχολεία και τα δημόσια κτίρια, αντί για την συντηρητική σφράγιση του αμιάντου (Mossman και Bernard 1989).

Προτού αποφασί­σει κανείς την καταστροφή ενός κτιρίου πρέπει να ελέγξει αν ο υπάρχων αμίαντος είναι εισπνεύσιμος και να γίνονται μετρήσεις των ινών του αμιάντου.

Δίνεται μεγάλη προσοχή στα σχολεία, ώστε να προλαμβάνεται στο μέλλον η ανάπτυξη μεσοθηλιώ- ματος. Γι αυτό αν ανακαλύψει κανείς εκτεθειμένο αμίαντο στο σπίτι του ή στη δουλειά του, πρέπει να καλέσει τον υδραυλικό, τον ηλεκτρολόγο, τον μηχανικό, τους εργολάβους για να διαπιστώσουν, αν πράγματι υπάρχει αμίαντος.

Αυτοί γνωρίζουν τι υλικά έχουν χρησιμοποιήσει. Αν βεβαιώσουν την παρουσία αμιάντου πρέπει να ληφθεί η απόφαση ή να τον αφήσετε στη θέση του ή να τον σφραγίσετε ή να τον απομακρύνετε. Αυτό θα αποφασιστεί από την κατάσταση του υλικού που περιέχει αμίαντο. Πολλές φορές όμως το μάτι, μας ξεγελάει και ο μόνος σίγουρος τρόπος απόδειξης, ότι το υλικό που υπάρχει σε μια κατοικία δεν εκπέμπει ίνες αμιάντου, είναι η ανάλυσή του με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σε ειδικό εργαστήριο.

Αν διαπιστωθεί ότι μια συγκολλημένη χημική ένωση ή διάφορα βαμμένα αντικείμενα ή τοίχοι με αμιαντούχα χρώματα βρίσκονται σε άριστη κατάσταση, δεν θίγονται. Το ξύσιμο ή το τρίψιμο τους απελευθερώνει ίνες αμιάντου, οι οποίες μπορεί να εισπνευστούν και να καταστούν επικίνδυνες.

Οι σωλήνες του καλοριφέρ ή εξατμίσεων που έχουν περιτυλιχτεί με αμίαντο μπορεί να σφραγιστούν και πρέπει να σφραγίζονται με κατάλληλα υλικά. Οι επιστρώσεις πατωμάτων και τοίχων με αμίαντο μπορεί να καλυφθούν στεγανά με άλλα υλικά. Η κάλυψη και εδώ είναι ασφαλής, αφόσον οι αμιαντούχες επιφάνειες είναι άθιχτες.

Η απομάκρυνση του αμιάντου από τις οικοδομές είναι επικίνδυνη, και πολυδάπανη και γίνεται από ειδικά εκπαιδευμένα συνεργεία που είναι εφοδιασμένα με κατάλληλες στολές.

Οι οικιακές συσκευές που περιέχουν αμίαντο πρέπει να σφραγίζονται σε χονδρές νάιλον σακούλες και να απομακρύνονται από την κατοικία (π.χ. τηγάνια με αμιαντούχα επίστρωση, αμιαντούχα γάντια και πανιά σιδερώστρας).

Όσον αφορά τη χρησιμοποίηση αμιαντοτσιμεντοσωλήνων, μετά τα όσα περιγρά­φτηκαν παραπάνω, αλλά και σύμφωνα με την άποψη του μεγαλύτερου σύγχρονου ειδικού στα θέματα της καρκινογένεσης από έκθεση στον αμίαντο Thomas Mancuso (1990) ισχύουν τα εξής:

Ο Αμίαντος μπορεί να απελευθερωθεί από τους αμιαντοτσιμεντοσωλήνες στο πόσιμο νερό και μπορεί να αποτελέσει έναν δυνητικό συνεχή κίνδυνο πρόκλησης καρκίνου στην κοινωνία. (Αφενός από την κατάποση, αλλά και από την αύξηση των συγκεντρώσεων των ινών αμιάντου στον περιβαλλοντικό αέρα, δεδομένου ότι το νερό που περιέχει τις ίνες χρησιμοποιείται και στην πλύση ρούχων, σφουγγάρι- σμα, πότισμα κ.λπ.).

Κατά τη διεθνή συνάντηση για τον Αμίαντο, ο Hueper (1964) στην αναφορά του για την επαγγελματική και τη μη επαγγελματική έκθεση στον αμίαντο διατύπωσε την βασική αρχή:

Οποιοσδήποτε εκτίθεται σ' έναν καρκινογόνο παράγοντα βρίσκεται σε κίνδυνο να αναπτύξει καρκίνο. Και τούτο δεν ισχύει μόνο στον τόπο εργασίας αλλά και στην κοινωνία γενικότερα.

Αποτελεί βασική αρχή δημόσιας υγιεινής, η πρόληψη εισαγωγής καρκινογόνων παραγόντων στην κοινωνία και η λήψη οποιουδήποτε μέτρου για την πρόληψη της δυνατότητας έκθεσης σε τέτοιους καρκινογόνους παράγοντες. Γι' αυτούς τους λόγους λοιπόν πρέπει να αποφεύγεται η χρησιμοποίηση αμιαντοτσιμεντοσωλήνων στο δίκτυο ύδρευσης μιας πόλης (Mancuso 1984, 1990).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ

Anderson HA, Lilis R., Daum SM, Fishbein AS, Selikoff iJ, Household contact asbestos, neoplastic risk, Ann NY Acad Sci 1976; 271 ;271:311-23

Ann C. Olsson, et al . Exposure–Response Analyses of Asbestos and Lung Cancer Subtypes in a Pooled Analysis of Case–Control Studies. Epidemiology. 2017 Mar; 28(2): 288–299. Published online 2017 Feb 1. doi: 10.1097/EDE.0000000000000604

Barrett, J C Lamb, P W and Wiseman R W. Multiple mechanisms for the carcinogenic effects of asbestos and other mineral fibers. Environ Health Perspect. 1989 May; 81: 81–89.

Buelow RW. Millette JR, McFarren E.F. «Field Investigation of the Performance of Asbestos. Cement Pipe Under Various Water Quality Conditions» Cincinnati, Ohio, U.S. Environmental Protection Agency, 1977. Castleman B.I. Asbestos: Medical and Legal Aspects 2nd ed. Foreward by T.F. Mancuso June 28, 1984, Prentice Hall Law and Business.

Bunderson-Schelvan M. Jean C. Pfau, Robert Crouch, Andrij Holian. Nonpulmonary Outcomes of Asbestos Exposure. J Toxicol Environ Health B Crit Rev. 2011 Jan-Jun; 14(1-4): 122–152. Published online 2011 Jun 2.doi: 10.1080/10937404.2011.556048

Churg A, Warnock ML. Asbestos fibers in the general population. Am Rev Respir Dis 1980;122:669-78. Clifton RA «Asbestos» in Mineral Facts and Problems, 1980 ed. (Washington, D.C.: U.S. Department of the Interior,

Bureau of Mines, 1981), PP 1-17. Codwin, M.C. and Jagatic J. Asbestos and mesotheliomas. Environm Res. 1970 j3, 391-416. Commins B.T.: The sgnifacance of asbestos in drinking water and the use of asbestos-cement pipes. Pipes and

Pipelines International. September - October 1988. Commings BT. 1988. Asbestos fibres in drinking water; First published 1983. Scientific and Technical Report, STR1.

Commins Associates, Pippins, Altwood Close. Maidenhead, Berkshire, SLG 4PP, England. Constantinidis A.K. (1977): Asbestos Exposure. Its related disorders. The British Journal of Clinical Practice Vol 31, 7/8, p. 93.

Conway DM and Lacey R.F. 1984, Asbestos in drinking water: results of a survey TR202. Water Research Centre U.K.

Cooke WE, Pulmonary asbestosis Br Med J 1927;ii:1024-5.

Corn M. Pespective on the potential risk and management options for asbestos in buildings. Presented at the 22nd International Congress an Occupatinal Health, 1989. Cunningham H.M., Pontefract R.D.: Asbestos Fibres in Beverages and Drinking Water, Nature (London) 232 (30 July 1971): 332.

Daniela Marsili,, Alessia Angelini, Caterina Bruno, Marisa Corfiati, Alessandro Marinaccio, Stefano Silvestri,2Amerigo Zona, and Pietro Comba Asbestos Ban in Italy: A Major Milestone, Not the Final Cut. Int J Environ Res Public Health. 2017 Nov; 14(11): 1379. Published online 2017 Nov 13. doi: 10.3390/ijerph14111379

Davis JMG et al. The pathogenicity of long versus short fibre samples of amosite asbestos administered to rats by inhalation and intarperiotoneal injection Br J. Exp. Parhol 1986; 67:415-30. Davis JCM: Low level exposure to asbestos: is there a cancer risk? British Journal of Industrial Med. 1988; 45:505-508.

Dodson RF, Hammar SP, Poye LW A technical comparison of evaluating asbestos concentration by phase-contrast microscopy (PCM), scanning electron microscopy (SEM), and analytical transmission electron microscopy (ATEM) as illustrated from data generated from a case report. Inhal Toxicol. 2008 May;20(7):723-32. doi: 10.1080/08958370701883250 .

Doll R, Peto J. Other asbestos - related neoplasms. In: Antman K., Aisner Joeds. Asbestos-related malignancy.

Orlando. Fla.: Grune and Stratton, 1987:81-98. Doll, R: Mineral, Fibres in the non-occupational. Environment: Concludiong Remarks. IARC Scientific Publications No

90, p.516. International Agency for Research on Cancer, Lyon, France. WHO, 1989. D.N.H.W. 1979: Department of National Health and Welfare. Environmental Health Directorate, 80 - EHP - 50,

Ottawa, 1979, 126 S. (300 Ref). Edelman DA. Exposure to asbestos and the risk of gastrointestinal cancer: a reassessment. Br J. of Ind. Med. 1988; 45:75-82.

Ehrilich Α., Rohl AN, Holstein EC. Asbestos bodies in carcinoma of colon in an insulation warker with asbestosis. 1985; 254:2932-2933.

Eiji Yano Adverse health effects of asbestos: solving mysteries regarding asbestos carcinogenicity based on follow-up survey of a Chinese factory. Environ Health Prev Med. 2018; 23: 35.

Published online 2018 Aug 8. doi: 10.1186/s12199-018-0726-z

Enterline PE. Proportion of cancers due to exposure to asbestos. Banbury Reports 1981;9:19-33. Enterline PCet al Asbestos and cancer, a cohort followed up to death. Br J. Med. 1987; 44:396-40. Evans, JC. et al. Studies on the deposition of inhaled fibrous material in the respiratory tract of the rat and its subsequent clearance using radioactive tracer techniques. I. UICC crocidolide asbestos. Environm. Res. 1973; 6, 180-201.

Infante P.F. and Lemen R.A. Asbestos in dentisty. J Amer. Dent. Ass. 1975, 93, 221-222.

Frumkin Η., Berlin J. Asbestos Exposure and Gastrointestinal Malignancy Review and Meta-Analysis. Am J. of Ind Med. 1988; 14:79-95.

Furuya S, Chimed-Ochir O, Takahashi K, David A, Takala J. Global Asbestos Disaster. Int J Environ Res Public Health. 2018 May 16;15(5). pii: E1000. doi: 10.3390/ijerph15051000.

Haque AK, Kanz. MF Asbestos bodies in children's lungs: an association with sudden infant death syndrome ani bronchopulmonary dysplasia. Arch Pathol Lab Med 1988; 112:514-8.

Houck, DH. Structural performance of asbestos cement pipe in corrosive potable water environment, Corrosion / 8' Int. Forum Nat. Assoc. Corrosion Eng. Toronto, Canada 1981.

Howe, HL„ Wolfgang, PE, Burnett WS, Nasca P. Youngblood L: Cancer Incidence Following Exposure to Drinkinc Water with Asbestos Leachate. Public Health Reports. May-June 1989, Vol 104, No 3, p.25.

Hueper W.C.: Occupational Tumors and allied diseases, p. 400. Charles C. Thomas. Springfield and Baltimore 1942

Hueper W.C. In Asbestos: Medical and Legal Aspects 2nd ed. ed. by Castleman. Forward by T.F. Mancuso, June 28 1984. Prentice Hall and Business.

Huncharek, M, Capotorto JV, Muscat J. Domestic asbestos exposure, lung fibre burden, and pleural mesothelioma ir a housewife. British Journal of Industrial Medicine 1989;46:354-355.

Hwang C Y. Size and shape of airborne asbestos fibres in mines and mills. Br J Ind Med. 1983 Aug; 40(3): 273–279.

International Agency for Research on Cancer. Asbestos (chrysotile, amosite, crocidolite, tremolite, actinolite, and anthophyllite). A review of human carcinogens Part C: Arsenic, metals, fibres, and dusts/IARC Working Group on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans Vol. 100 Lyon, France: International Agency for Research on Cancer, 2012:219–309.

Kishimoto I et al. Acute myelocytic leukemia in two cases following exposure to asbestos. Nippon Naika Gakka Zasshi 1987 Nov. 76 (ii): 1738-9.

Kishimoto T. et al. Acute myelocytic leukemia after exposure to asbestos. Cancer 1988 Aug. 15;62 (4): 787-90

Κωνσταντινίδης A.K. (1977): Οι εξ αμιάντου κίνδυνοι. Materia Medica Greca, S., (6), 684-699, 1977.

Κωνσταντινίδης Κ., Κούνης Ν.: Επαγγελματικός καρκίνος των πνευμόνων. Ιατρική, 35 (6): 489-498, 1979.

Langer AM. Environmental Science Laboratory, Brooklyn College of the City University of New York, Brooklyn, New York 11210 (Προσωπική επικοινωνία).

Laura Van den Borre and Patrick Deboosere. Enduring health effects of asbestos use in Belgian industries: a record-linked cohort study of cause-specific mortality (2001–2009).BMJ Open. 2015; 5(6): e007384. Published online 2015 Jun 24. doi: 10.1136/bmjopen-2014-007384

Levine, D.S.: Does asbestos exposure cause gastrointestinal cancer? Dig Dis Sci 30: (189-1198 (1985).

Li FP, Lokich J, Lapey J, Neptune WB, Wilkins E. Familial mesothelioma after intense asbestos exposure at home. JAMA 1978; 240:467.

Lynch KM, Smith WA. Pulmonary asbestosis iii. Carcinoma of the lung in asbestos silicosis. Am I cancer 1935 24:56-64.

Mah M, Boatman ES «Scanning and transmission Electron Microscopy of New and Used Asbestos - Cement Pipe Utilized in the Distribution of Water Supplies, «in Scanning Electron Microscopy 1978/1, ed. O, Johari AMF Ο Hare, Illinois: SEM I. & C., 1978.

Mancuso Τ. Προσωπική Επικοινωνία 26 Μαρτίου 1990. University of Pittsburgh, Graduate School of Public Wealth Department of Industrial Environmental Health Sciences U.S.A.

Massey DG, Fournier - Massey G. Asbestos removal from buildings: a review. Hawaii Med. 46:153-7.1987.

Mc Donald JC, Mc Donald AD. Epidomiology of asbestos related lung cancers: In Antman K, Aisner J eds. Asbestos related malignanciy Orland. Fla. Grune and Stratton, 1987: 57-79.

Merewether ERA. Dusts and the Lungs. Industrial Medicine Medical Press and Circular Supplement, July 20, 1938. Symposium No 3 p. XIV.

Mossman B.T., and Bernard L. Gee, J.: Asbestos Related Diseases. The N. Eng. J. of Med. 320;26:1721-1730.1989.

Nicholson WJ, Perkel, Selikoff. Cancer from occupational asbestos: population at risk and projectd mortality 1980-2030. Am J Ind Med 1982 3:259-311.

NIOSH-U.S. (National Institute For Occupational safety and Health U.S.). Occupational exposure to Asbestos, p.ll-2. 1972. U.S. Government Printing office, Washington D.C. 20402.

NIOSH. Workplace exposure to asbestos. Review and Recommendations. DHHS (NIOSH) Publication No 81-103. NIOSH-OSHA. Asbestos, Work Group April - November 1980 p. 32.

Olson H1, «Asbestos in Potable - Water Supplies, Journal American Water Works Association 66:9 (September 1974): 515-518.

Patel - Mandlik, K., and Millette. J.: Accumulation ofingested fibres in rat issues overtime. Environ Health Perspec 53:197-200 (1983).

Penninkilampi R, Eslick GD. Perineal Talc Use and Ovarian Cancer: A Systematic Review and Meta-Analysis. Epidemiology. 2018 Jan;29(1):41-49. doi: 10.1097/EDE.0000000000000745.

Raffn Ε et al: Incidence of cancer and mortality among employees in the asbestos cement industry in Denmark. Br. J. Ind. Med. 1989 46:90-96.

Rudd RM. Exposure to asbestos and the risk of gastrointestinal cancer. [Letter] Br. J. Ind. Med. 1988. Aug. 45(8): 573-6.

Saracci R. Asbestos and lung cancer: an analysis of the epidemiological evidence on the asbestos - smoking interaction. Int J. Cancer 1977; 20:323-31.

Sawyer RN, Rohl AN, Langer M. Airborn fiber control in buildings during asbestos material removal by amended water methodology. Environ Res 36:46-55.1985.

Sebastien, P. et al. Les pollutions atmospheriques urbaines par Γ asbestos. Rev. Franc. Mai. Resp. 1976ά 4. Suppl. 2 51-62.

Selikoff IJ, Lee DH. Asbestos and desease. New York: Academic Press, 1978.

Selikoff IJ. Hammond EC, Seidman H. Mortality experience of insulation workers in the United States and Canada 1943-1976, Ann NY Acad Sci. 1979; 330:91-116.

Selikoff, IJ. The Mount Sinai Medical Center 19 East 98th Street, (Box 1059), New York, New York 10029. Προσωπική επικοινωνία 4 Απριλίου 1990.

Simonds RA and Warden JL, Substitutes for Asbestos - Cement Pipe, in Proceedings of the National Workshop on Substitutes for Asbestos, Arlington, Virginia: 14-16 July 1980, EPA-560/3-80-001 (Washington, D.C.: U.S. Environmental Protection Agency, 1980) p.160.

Slomovitz B, de Haydu C, Taub M, Coleman RL, Monk BJ Asbestos and ovarian cancer: examining the historical evidence. .Int J Gynecol Cancer. 2021 Jan;31(1):122-128.

Stopford C, Kaye PH, Greenaway RS, Hirst E, Ulanowski Z, Stanley WR. Real-time detection of airborne asbestos by light scattering from magnetically re-aligned fibers. Opt Express. 2013 May 6;21(9):11356-67. doi: 10.1364/OE.21.011356.

Toft P. et al. Asbestos and drinking water in-Canada. Science of the total environment 1981, 18, 77-89.

Toyokuni S. Mechanisms of asbestos-induced carcinogenesis. Nagoya J Med Sci. 2009 Feb;71(1-2):1-10.

Vianna NJ. Rolan A.K. Non-occupational exposure to asbestos and malignant mesothelioma infameles. Lancet 1978; ii:521-2.

US-FDA (Food and Drug Administration. Current good namufacturing practice for finished pharmaceuticals. 1976 Federal Regists, 41, 16933.

Wagner JC. Sleggs CA, Marchand P. Diffuse pleural mesothelioma and asbestos exposure in the North Western Cape Province Br J Ind Med 1960; 17:260-71.

Walker AM. Projections of asbestos - related disease 1980-2009. Brookling MA: Epidemiology Resources Inc, 1982.

Webber J.S; Syrotynski S; King MV; Asbestos - contaminated drinking water: its impact on household air. Environmental Research 1988 Aug; 46(2): 1953-67.

WHO 1973. IARC Monographs on the evaluation of carcinogenic risk of chemicals to man, some inorganic and organometllic compounds, Vol 2, 1973, p. 17-47 (114 Ref).

WHO 1976. International Agency for Research on Cancer. IARC Monographs on the Evaluation of carcinogenic Risk of chemicals to man. Asbestos, Vol 14. p. 81, 58, 69.

WHO 1977. IARC Monographs on the evaluation of carcinogenic risk of chemicals to man. Asbestos Vol 14, 1977, 106 p. (287 Ref).

WHO 1986: Asbestos and other natural mineral fibers. Environmental Health Criteria 53, p. 124.

WHO. International Agency for Research on Cancer. Personal Communication. 6 April 1990. Unit of Analytical Epidemiology.

WHO. International Agency for Research on Cancer. Personal Communication. 27 April 1990. Community Water Supply and Sanitation. Unit Division of Environmental Health.

Wolff, A.H. and Oehme, F.W: Carcinogenic Chemicals in food as an environmental health issue. J. Amer Vet. Med. Ass., 164, 623-629.

Yoon Ki Cha, Jeung Sook Kim, Yookyung Kim, Yoon Kyung KimRadiologic Diagnosis of Asbestosis in Korea. Korean J Radiol. 2016 Sep-Oct; 17(5): 674–683. Published online 2016 Aug 23. doi: 10.3348/kjr.2016.17.5.674

ZEFU 1990. Zentralstelle fur Unfallverhiitung und Arbeitsmedizin. Hauptverband der gewerblichen Berufsgenossen- schaften e.v. Προσωπική επικοινωνία με αλληλογραφία 25-4-1990.

Zielhuis R.L. ed. Public Health Risks of Exposure to Asbestos. European Economic Community - Directorate of Social Affairs. 18-6-1975 (1977).

ΙΑΤΡΟΙ ΚΑΙ ΟΔΟΝΤΙΑΤΡΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΜΕ ΙΔΙΑΪΤΕΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΣΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΪΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΑΜΙΑΝΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΝΟΜΟΣ ΑΡΓΟΛΪΔΑΣ: Μουσούρος Νικόλαος, Ωτορινολαρυγγολόγος, Καραμίτος Παναγιώτης, Οδοντίατρος

Καραμίτου Μαγδαληνή, Οδοντίατρος

ΝΟΜΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ: Διαμαντοπουλος Βασίλειος, Οδοντίατρος, Ιατρός

ΝΟΜΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ: Γόγαλης Ιωάννης, Ακτινοθεραπευτής, Σπαντιδέας Αναστάσιος, Παθολόγος, Κλινικός Φαρμακολόγος, Παπαδήμας Χρήστος, Οφθαλμίατρος, Παπαδήμας Νικόλαος, Οδοντίατρος

ΝΟΜΟΣ ΔΡΑΜΑΣ: Καραπάντζου Χρυσάνθη, Ωτορινολαρυγγολόγος

ΝΟΜΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ: Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης, Ωτορινολαρυγγολόγος, Αικατερίνη Δ. Γκέλη, Ακτινοδιαγνώστρια

Ζώγκος Ιωάννης, Ορθοπεδικός, Σεργεντάνης Χρήστος, Μαιευτήρας Γυναικολόγος, Σεργεντάνης Αθανάσιος, Ιατρός, Σεργεντάνης Θεόδωρος, Ιατρός, Φίλης Παναγιώτης, Ακτινοδιαγνώστης, Στάθης Παναγιώτης, Μαιευτήρας-Γυναικολόγος

ΝΟΜΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ: Πάγκαλος Άρης, Ωτορινολαρυγγολόγος

ΝΟΜΟΣ ΜΕΣΣΗΝΪΑΣ: Αποστολόπουλος Κωνσταντίνος, Ωτορινολαρυγγολόγος, Λαμπροπούλου Αικατερίνη, Αναισθησιολόγος

ΝΟΜΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ: Ασημακόπουλος Δημήτριος, Ομότιμος Καθηγητής Ωτορινολαρυγγολογίας

Γκόλας Ευάγγελος, Ωτορινολαρυγγολόγος

ΝΟΜΟΣ ΠΡΕΒΕΖΗΣ

Μπάθα Χριστίνα, Ωτορινολαρυγγολόγος

ΝΟΜΟΣ ΖΑΚΥΝΘΟΥ

Σούλης Ιωάννης, Ωτορινολαρυγγολόγος

ΝΟΜΟΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ

Κασσιόνης Χρήστος, Ωτορινολαρυγγολόγος

ΝΟΜΟΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ

Κούρτης Γεώργιος , Ωτορινολαρυγγολόγος

Τελευταία Ενημέρωση (Τετάρτη, 12 Μάιος 2021 07:05)

Το παρόν άρθρο προστατεύεται από το Νόμο 2121/1993 και 4481/2017 για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ολική ή μερική αντιγραφή του παρόντος επιστημονικού άρθρου χωρίς τη γραπτή έγκριση του Δρ Δημητρίου Ν. Γκέλη θεωρείται κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και διώκεται βάσει της νομοθεσίας.
Copyright © 2017
All Rights Reserved.

Flag Counter